سال ۹۹ با مشکلات زیادی برای ناشران آغاز شد، اما این سختی‌ها با روند یادگیری پروتکل‌های بهداشتی، برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران و اجرای طرح‌های فصلی خانه کتاب در نیمه دوم سال، شرایط بهتری را برای ناشران رقم زد.
دیدارنیوز ـ سال ۹۹ برای ناشران، سالی با رویداد‌های جدید بود که همه‌گیری ویروس کرونا عامل اصلی آن‌ها به شمار می‌رود. تعطیلی کتابفروشیها و محدودیت‌های فعالیت آن‌ها در برخی ساعات روز، گرانی نرخ کاغذ در بازار و برگزار نشدن نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، مشکلاتی را برای فعالان این حوزه رقم زد که با برگزاری نمایشگاه کتاب تهران به صورت مجازی، اعطای کاغذ با نرخ دولتی و برگزاری طرح‌های حمایتی فصلی برای کتابفروشیها تا حدی جبران شد.
فعالیت ناشران در سال ۹۹ یکسان نبود، هرچند مشکلات کلی برای همه آن‌ها مطرح بود، اما میزان تاثیرپذیری آن‌ها متفاوت بود. برخی این امکان را داشتند که از تسهیلات در نظر گرفته‌شده در سال ۹۹ بیشتر استفاده کنند و سهم برخی از آن‌ها از همان تسهیلات کمتر بود، اما اقدامی برای بررسی این تاثیرپذیری و میزان آن بر هر ناشر انجام نشده است.
علیرضا بهشتی‌شیرازی مدیر انتشارات روزنه با بیان اینکه ناشران مانند دیگر صنوف با یکدیگر ارتباط تنگاتنگی ندارند، گفت: ابتدای سال ۹۹ شرکت‌های پخش با ترس از تعطیلی کتابفروشیها کار خود را شروع و به ناشران اعلام کردند که نمی‌توان روی چک‌ها حساب کرد؛ زیرا کتابفروشیها تعطیل هستند. اما در این سال ما هیچ چک برگشتی نداشتیم.
مدیر انتشارات روزنه افزود: برگزار نشدن نمایشگاه بین‌المللی کتاب، بار مالی زیادی را بر ناشران تحمیل کرد؛ زیرا روی درآمد نمایشگاه حساب کرده بودند. معمولا کتاب با چک ۹ ماهه منتشر می‌شود. چک‌هایی را که پیش از همه‌گیری بیماری کووید۱۹ گرفته بودیم، با توجه به برگزار نشدن نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نگه نداشتیم و همه را خرج کردیم. در نتیجه هیچ چکی در فروردین نداشتیم و منتظر نمایشگاه برای درآمدزایی بودیم، اما نمایشگاه کتاب برگزار نشد و دو ماه در پرداخت حقوق‌ها با مشکل مواجه شدیم.
وی ادامه داد: مجبور شدیم این مبلغ را از دوستان و خانواده تامین کنیم تا بتوانیم فروردین و اردیبهشت را بگذارانیم، اما بعد از آن شرایط آنقدر سخت نبود. در نیمه دوم سال بازار تغییر کرد و نمایشگاه مجازی کتاب تقریبا دو سوم از انتظاری را که از نمایشگاه بین‌المللی داشتیم، تامین کرد.
به گفته این ناشر، وضعیت تامین کاغذ ناشران که در ابتدای سال ۹۹ خوب نبود، در نیمه دوم تا حدی متعادل شد.
او افزود: در پایان سال وضعیت کاغذ دوباره بد شد. کتاب‌هایی آماده چاپ داریم که می‌دانیم برای آن‌ها مشتری خواهیم داشت و به دلیل قیمت کاغذ در بازار آزاد نمی‌توانیم چاپ کنیم. زیرا در آن صورت باید کتاب را با قیمت صفحه‌ای ۳۰۰ تومان بفروشیم، که ممکن است در روابط ناشر و مخاطب، کدورت ایجاد کند.
سیدمهدی مولانا مدیر انتشارات و کتاب‌فروشی دارالفکر با بیان اینکه سال ۹۹ برای ناشران بسیار سخت گذشت، گفت: آنقدر چک‌های برگشتی داشتیم که نمی‌دانستیم باید چه کنیم. کتاب‌فروشان در شهرستان‌ها خیلی صدمه دیدند و هنوز نتوانسته‌ایم طلب خود در سال ۹۸ را از برخی از کتاب‌فروشان وصول کنیم. این در حالی است که با کتاب‌فروشانی همکاری می‌کنیم که افراد محترمی هستند و پیش از این حتی یک روز پرداخت‌هایشان به تعویق نمی‌افتاد.
به گفته مولانا، تعطیلی مجتمع‌های تجاری به دلیل رعایت پروتکل‌های بهداشتی در سال ۹۹ باعث شده برخی کتاب‌فروشان که در این مجموعه‌ها فعالیت می‌کنند، نتوانند چک‌های خود را در زمان مقرر پرداخت کنند.
او افزود: در قم مسئولیت مجموعه «دنیای کتاب» را برعهده داریم، اما به دلیل مشکل کرونا چند ماه تعطیل بود؛ برای پرداخت چک‌های مشتریان مجبور شدیم یکی از ملک‌های خود را بفروشیم.
مولانا با بیان اینکه همه ناشران در این سال با کمبود کاغذ مواجه شدند، ادامه داد: اتحادیه شرکت‌های تعاونی ناشران (آشنا) و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای تامین کاغذ ناشران اقدامات زیادی کردند، اما توانایی بیش از این را ندارند. کمبود کاغذ برای ناشران در حد بحرانی بود، اما کاری نمی‌توان کرد و توقع بیش از این نیست.
مدیر انتشارات دارالفکر با تاکید بر اینکه اجرای طرح‌های حمایتی از کتاب‌فروشان توسط موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران تاثیر خوبی بر روند فعالیت ناشران و کتاب‌فروشان داشته، گفت: نمایشگاه مجازی برای تعداد خاصی از ناشران شناخته شده تاثیر بیشتری داشت، اما برای ناشران متوسط و جزء خوب نبود. آن هم در حالی که انتشارات دارالفکر ۷۰ سال سابقه کار دارد و من ۴۵ سال سابقه مدیریت دارالفکر را. ما کتاب‌های زیادی را در کشور برای نخستین بار منتشر کردیم، اما نتوانستیم از نمایشگاه مجازی کتاب خوب استفاده کنیم.
بررسی یک سال فعالیت برای ناشران اقدامی نیست که به سادگی انجام‌پذیر باشد؛ احمد یزدانجو مدیر انتشارات یاس مشهد در ارزیابی سال ۹۹ برای ناشران، نمره ۱۵ را به این سال داد و گفت: با توجه به اینکه بودجه دولت در مضیقه است، برگزاری نمایشگاه مجازی و اجرای طرح‌های فصلی، به ناشران و کتاب‌فروشان کمک کرد.
اگر این موارد اجرا نمی‌شد، چیزی از نشر باقی نمی‌ماند، زیرا بسیاری از ناشران به دلایل مختلف مانند افزایش قیمت کاغذ و زینک، کتاب‌های خود را تجدید چاپ نکردند و تقریبا ۵۰ تا ۶۰ درصد از تکثیر کتاب‌های دانشگاهی کاهش یافته است.
او ادامه داد: قیمت کاغذ بسیار افزایش یافته، اما نمی‌توان بهای کتاب را از عُرف جامعه بالاتر زد. با کاغذِ بندی ۶۸۰ هزار تومان، نمی‌توان کتاب چاپ کرد. شاید امسال شرایط بهتر شود.
یزدانجو همچنین به فعالیت ناشرنما‌هایی اشاره کرد که کتاب‌های ترجمه شده و پرفروش بازار را منتشر می‌کنند و گفت: برای مثال کتاب «ملت عشق» بار‌ها ترجمه و چاپ شده است. ناشرانی قیمت کتاب را بسیار بالا در نظر می‌گیرند و بعد با تخفیف‌های ۵۰ درصدی اقدام به فروش کتاب در مترو و سایر اماکن عمومی می‌کنند.
وی به تاثیر خوب برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب بر عملکرد ناشران در سال ۹۹ اشاره کرد و افزود: در ارتباط با دیگر ناشران شهرستانی، متوجه شدم آن‌ها هم فروش بالایی داشتند. ناشرانی که در نمایشگاه مجازی شرکت کردند این امکان را داشتند با فعالیت در فضای مجازی آشنا شوند، سرعت عمل این سبک فروش بسیار بالاست. ناشران با استفاده از این تجربه می‌توانند وارد بازار فروش الکترونیک شوند.
به گفته مدیر انتشارات یاس، اجرای طرح‌های فصلی در کتاب فروشی‌ها باعث رونق کار ناشران می‌شود، زیرا کتاب‌فروشان کار ناشران را به فروش می‌رسانند.
او افزود: این در حالی است که از نمایشگاه، فقط ناشران بهره‌مند شدند. براین اساس بهترین اقدام این است که کتاب‌فروش حلقه انتهایی ارتباط با مخاطب باشد.
یزدانجو درباره چشم‌انداز خود برای سال ۱۴۰۰ نیز گفت: فکر نمی‌کنم با این اوضاع اقتصادی، امسال تفاوت زیادی با سال ۹۹ داشته باشد؛ زیرا به نتیجه رسیدن اقدامات فرهنگی زمان‌بر است.
کتاب، سینما، موسیقی و سایر حوزه‌های فرهنگ برای تبدیل شدن به بخشی از عادت و زندگی مردم نیاز به زمان دارند. شاید وزارت آمورش و پرورش در زمان اجرای طرح شاد می‌توانست اقداماتی برای عادت‌های کتاب خواندن در فضای الکترونیک برای دانش‌آموزان ایجاد کند. همچنین می‌توانست در فضای کلاس‌های درسی، ساعتی را افزون بر برنامه‌های مدرسه، به نقد و بررسی کتاب اختصاص دهد.
