شکل‌گیری گروه تروریستی داعش

 

دیدارنیوز ـ پرستو بهرامی‌راد: گروه وحشی و ترسناک داعش چندین سال جهان و مخصوصاً خاورمیانه را درگیر جنایت‌های خود کرده بود. اما نکته حائز اهمیت که می‌تواند جلوگیری کند از شکل گیری دوباره چنین گروه‌های افراطی مطالعه چگونگی تولد داعش است.

حکومت اسلامی عراق و شام (ISIS) با نام داعش یک گروه اسلام‌گرای تندرو و جهادی سنی است. این گروه به دنبال ایجاد یک حکومت و دولت چندملیتی اسلامی مبتنی بر شریعت بود و ژانویه ۲۰۱۴ ادعای خلافت جهانی کردند و خود را حکومت اسلامی نامیدند.

گروه داعش باقی‌مانده القاعده عراق بود که در زمان حمله آمریکا به عراق برای نابودی صدام پدید آمد و ناآرامی و هرج و مرج شکل گرفته باعث قدرت آن‌ها شد. اما پس از کمپین آمریکا با عنوان مبارزه با تروریسم و تلاش‌های اهل سنت خشونت القاعده عراق کاهش پیدا کرد. ولی با خروج نیرو‌های آمریکایی در اواخر سال ۲۰۱۱، این گروه شروع به فعالیت کرد و حملات خود به منافع شیعیان عراقی را با هدف ایجاد درگیری دوباره میان اهل تسنن عراق و دولت شیعی نوری المالکی، شروع کرد.

 

جنایت‌های خونین القاعده عراق در سال ۲۰۱۳ موجب مرگ هشت هزار نفر شده است که به خونین‌‌ترین سال پس از ۲۰۰۸ طبق نظر سازمان ملل انتخاب شد. گروه تروریستی القاعده عراق، در سال ۲۰۱۲ نام خود را به «دولت اسلامی عراق و شام» تغییر داده است. زمانی هم که سوریه دچار تنش‌های داخلی شد و حکومت بشار اسد تزلزل پیدا کرد، به قصد رویارویی و سرنگونی نظام سوریه وارد این کشور شد.

داعش یکی از تندروترین گروه‌های اسلام‌گرا در خاورمیانه بود. این گروهک تروریستی، تا سال ۲۰۱۴ میلادی، با عقب‌نشینی ارتش عراق در شهر‌های فلوجه و موصل، دوطرف مرز سوریه و عراق را تحت کنترل داشتند. از سوی دیگر بخش‌های بزرگی از شمال عراق و شرق سوریه و بخش‌های کوچکی را در لیبی، نیجریه و افغانستان به تصرف خود درآوردند. داعش با اینکه اعلام شده که نابود شده، اما هنوز این گروه تروریستی زنده است و در نقاطی از خاورمیانه و آفریقا به کار خود ادامه می‌دهد.

 

بذر اولیه شکل‌گیری گروه تروریستی داعش را «ابو مصعب الزرقاوی» که اردنی بود، کاشت. زرقاوی قبل از فرارش به شمال عراق در سال ۲۰۰۱، فرماندهی شبه‌نظامیان داوطلب هرات افغانستان را برعهده داشت. در شمال عراق بود که به «انصار الاسلام» -جنبش جدایی‌طلب کرد‌های عراق- پیوست و رهبری شاخه عربی آن را بر عهده گرفت. ریشه داعش هم به جماعت توحید و جهاد می‌رسد که در سال ۱۹۹۹ به رهبری ابومصعب الزرقاوی تأسیس شد و در سال ۲۰۰۴ به شبکهٔ القاعده پیوست و پس از آن به القاعده عراق معروف شد.

گروه القاعده عراق با دولت عراق و نیرو‌های آمریکایی مستقر در عراق وارد جنگ شد و در سال ۲۰۰۶ با چندین گروه اسلام‌گرای دیگر ائتلاف کرد و «مجلس شورای مجاهدین» را تشکیل داد که یک قدرت مهم در استان انبار، وسیع‌ترین استان عراق، محسوب می‌شد. اما در ۱۳ اکتبر همان سال، مجلس شورای مجاهدین به همراه چند گروه شورشیِ دیگر «حکومت اسلامی عراق» را تشکیل داد.

از طرف دیگر با آغاز جنگ داخلی سوریه نیرو‌های داعش وارد سوریه شدند و به سرعت، بخش‌هایی از شمال شرقی سوریه را تصرف کردند و شهر رقه را به عنوان پایتخت خود انتخاب کردند. گروه داعش یک ساختار سازمانی دارد که متشکل از امرای مناطق و مجالس شورای مجاهدین و فرماندهان عملیاتی بود، اما این امور سازمانی و تشکیلاتی به طور کاملاً محرمانه عمل می‌کرد تا جایی که به سختی نیرو‌های مقابله کننده با این گروه می‌توانستند سرکرده‌های این گروه تروریستی را شناسایی کنند.

 

نخست ابوایوب المصری و ابوعمر بغدادی دو رهبر اصلی حکومت اسلامی عراق بودند که در ۱۸ آوریل ۲۰۱۰ در عملیاتی هر دو کشته شدند و ابوبکر بغدادی جایگزین آن‌ها شد.

اسم واقعی ابوبکر البغدادی، «ابراهیم عواد ابراهیم علی البدر» بود. البته در برخی منابع امنیتی با نام علی البدر سامرایی، دکتر ابراهیم و ابو دُعا خوانده شده است. او در سال ۱۹۷۱ در سامرا به دنیا آمده است و در دانشگاه اسلامی بغداد تحصیل کرده و دارای مدرک دکترا بوده و تا مرحله عضویت در هیئت علمی پیش رفته است. او به عنوان یک واعظ مشهور معروف شده بود و کسانی که او را از نزدیک می‌‌شناختند، او را یک فرد صلح‌طلب و آرام معرفی می‌کنند. همچنین ادعا کرده‌‌اند که او روابط نزدیکی با نیرو‌های امنیتی صدام و حزب بعث داشته است.

اعضای خانواده ابوبکر البغدادی از مدت‌ها پیش به پاکستان رفته و هنوز هم در آن جا زندگی می‌‌کنند. البغدادی در آغاز مسیر در گروه دولت اسلامی عراق، تنها به دنبال آن بود که در کشور عراق صاحب قدرت و قلمرو شود، اما بحران سوریه، توجه او را به سوی ظرفیت‌‌های داخل سوریه جذب کرد و همین موضوع باعث شد شکل جدید به نیرو‌های خود بدهد. بعد او اعلام خلافتی خودخوانده کرد و مناطقی را در عراق، سوریه، لیبی و افغانستان تصرف کرد.

البغدادی به خاطر جنایت‌های خوف انگیز و وحشیانه خود و پیروانش به شهرت رسیده و همچنین مسئول ده‌ها حمله تروریستی و کشتار دسته‌جمعی انجام شده در مناطق مختلف جهان را بر عهده داشته است. او هنگام خطاب قرار دادن فرماندهانش نقاب می‌زد که باعث شده بود به او لقب «شیخ نامرئی» بدهند. همچنین نام او در لیست ده رهبر خطرناک‌ترین گروه‌های تروریستی قرار دارد.

وزارت امور خارجه آمریکا در ازای اطلاعاتی برای دستگیری یا کشتن او ۲۵ میلیون دلار جایزه تعیین کرده بود. در پایان البغدادی در ۲۶ اکتبر ۲۰۱۹ طی عملیات نیرو‌های ویژهٔ آمریکایی در استان ادلب سوریه، پس از محاصره شدن خود را منفجر کرد و کشته شد.

 

داعش مانند القاعده فقط به سوءقصد و جنگ چریکی اکتفا نکرد و دست به قلمروگشایی و فتح اراضی زد. این گروه پس از گسترش متصرفات خود در ۲۹ ژوئن ۲۰۱۴ اعلام کرد فعالیت‌های حکومتی خود را گسترش داد از جملهٔ این اقدام‌ها چاپ اسکناس با واحد دینار داعش و گذرنامه، درست کردن پلیس، صدور نفت، راه‌اندازی شبکهٔ تلویزیون، برگزاری گشت‌های گردشگری بود.

داعش در شهر‌های تحت سلطه خود قوانین سختی به اجرا گذاشته بود. علاوه بر کشتار شیعیان و قتل عام مسیحیان، حتی با طرفداران خود مخصوصاً زنان نیز به سختی برخورد می‌کرد. دستان دزد‌ها را در ملاء عام قطع می‌کردند، هر روز اعدام‌های گروهی در خیابان رخ می‌داد و زن‌ها حتی اجازهٔ مراجعه به پزشک نداشتند. در سوریه بلافاصله دفاتری با عنوان «حسبه» راه‌اندازی کردند تا بر اجرای شریعت اسلام نظارت کنند. دفاتر دیگری هم به نام «دعوا» راه‌اندازی شد تا ایدئولوژی داعش را تبیین و تبلیغ کند. نیرو‌های این گروه، عکسی را در شبکه‌های اجتماعی منتشر کردند که نشان می‌داد داعش افرادی را که در مناطق تحت کنترل آن‌ها در سوریه روزه‌خواری کردند، در ملاء‌عام شلاق زدند.

 

این گروه، هرگونه تجارت ساکنان شهر‌های تحت کنترل خود را ممنوع کرده بود. در راستای مقرراتی که این گروه برای نحوهٔ حجاب اسلامی و لباس زنان وضع کرد، زنان موصل را تهدید کرد در صورت عدم رعایت حجاب کامل و نپوشاندن تمام صورت خود، به شدت مجازات خواهند شد.

داعش از گروه‌های تروریستی با درآمد‌های بالا بود، تا جایی که بسیاری از افراد را با پیشنهاد درآمد‌های بالا جذب می‌کردند. پنج منبع مالی اصلی داعش، شامل منابع مالی که با اشغال سرزمین‌ها به دست می‌آوردند مثل کنترل بانک‌ها، ذخایر نفت و گاز، مالیات، اخاذی و سرقت از منابع سرمایه‌ای، گروگان‌گیری، دریافت اعانه‌هایی که از طریق سازمان‌های غیرانتفاعی وهمچنین دریافت سرمایه از طریق شبکه‌های ارتباطی مدرن بود. از سوی دیگر طبق گزارش الرابط الیمنی اسناد و گزارشات آمریکایی نشان می‌دهند که ۱۳۱ شخصیت آکادمیک، فعال سیاسی و شخصیت دینی وابسته به ۳۱ کشور جهان، مسئولان اصلی تامین مالی داعش هستند. در واقع گروه داعش طرفداران خاص خود را در جهان داشت.

 

حکومت اسلامی عراق در سال ۲۰۰۶ «مؤسسه الفرقان» را بنیان نهاد که به تولید سی‌دی و دی‌وی‌دی، پوستر، کتابچه، تولیدات تبلیغاتی اینترنتی و بیانیه‌های رسمی گروه اقدام می‌کردند.

بخش دیگر رسانه در دست مؤسسه «الاعتصام» بود که در مارس ۲۰۱۳ تأسیس شد. در اواخر سال ۲۰۱۴ نیز «مرکز الحیات» توسط داعش تأسیس شد که تولیدات خود را به زبان‌های انگلیسی، آلمانی، روسی و فرانسوی برای مخاطبان غربی منتشر می‌کرد. داعش به شدت در فضای مجازی قدرت بالایی داشت و بسیاری از افراد خود را از طریق فضای مجازی جذب می‌کرد.

از سوی دیگر داعش یک شبکه رادیویی به نام «البیان» را اداره می‌کرد که به زبان‌های عربی، انگلیسی و روسی فعالیت‌های گروه در عراق، سوریه و لیبی را پوشش می‌داد. به گفته جیمز کامی مدیر اف‌بی‌آی تبلیغات داعش به طرز عجیبی ماهرانه بوده است و آن‌ها در چیزی حدود ۲۳ زبان تولید رسانه‌ای داشتند. این گروه از اینترنت به عنوان ابزاری برای تبلیغ و پیشبرد اهداف خود استفاده می‌کرد.

 

با اینکه ریشه داعش به گروه‌های مرتبط با شبکه القاعده می‌رسد، اما با جبهه النصره شاخه رسمی القاعده در سوریه وارد جنگ شد و همچنین القاعده بار‌ها نسبت داعش به خود را رد کرد. شکاف بین القاعده و داعش به سال ۲۰۱۳ میلادی برمی‌گردد.

ایمن الظواهری، رهبر القاعده زمانی که گروه داعش به بدرفتاری با شهروندان سوری و شورشیان رقیب متهم شد از این گروه خواست، فعالیت‌های خود را روشن کند.

داعش در واقع ادامه تشکیلاتی یک گروه از سلفی‌های جهادی در عراق به رهبری ابومصعب زرقاوی بود، زرقاوی جزو القاعده بود. همچنین او در اعلامیه‌های خود همواره به فتوا‌های ابن تیمیه استناد می‌کرد. البغدادی نیز خود را پیرو ابن تیمیه می‌دانست، ابن تیمیه پدر معنوی همه گرو‌ه‌های جهادی است. او با مرجعیت عقل به کلی مخالف بود مگر اینکه در راستای تأیید نقل و احادیث باشد.

گروه‌های جهادی، برپایی حکومت دینی و اجرای شریعت اسلامی را وظیفه شرعی خود می‌دانند. داعش بخاطر تفسیر و قرائت وهابیت از اسلام و خشونت‌گرایی ضد شیعیان و مسیحیان شهره بود و به همین دلایل با دیگر گروه‌های اسلام‌گرای سلفی از جمله جبهه النصره وارد جنگ شد. اولین بار در فوریه ۲۰۱۴ بود که ایمن الظواهری، رهبر القاعده به‌طور رسمی هر گونه انتساب این گروه به داعش را رد کرد.

 

گروه تروریستی داعش شهر‌های بسیاری از عراق و سوریه را به تصرف خود در آوردند. در سال ۲۰۱۴ مهم‌ترین موفقیت داعش تصرف موصل، دومین شهر بزرگ عراق بود.

این گروه به مرور پیشروی‌های زیادی داشت و تا خرداد ۱۳۹۴ حدود نیمی از خاک سوریه و بخش‌های شمال غربی عراق را در تصرف خود درآورد. داعش در این دوره بخش‌هایی از متصرفات خود را نیز از دست داد و از جمله شهر مهم تکریت را در فروردین ۱۳۹۴ به ارتش عراق و نیروی شبه‌نظامی حشد الشعبی که برای جنگ با این گروه تشکیل شده بود، واگذار کرد.

بین سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۷ میلادی داعش مناطق بسیاری را از دست داد. ژوئیه ۲۰۱۷ موصل آزاد شد و دسامبر همان سال بغداد پیروزی بر داعش را اعلام کرد. از طرف دیگر اکتبر سال ۲۰۱۷ نیرو‌های دموکراتیک سوریه داعش را از رقه بیرون راندند.

 

 

با مدارس و پایگاه‌هایی که داعش در دوران خلافت خود ایجاد کرده و کودکانی که متولد شده‌اند، به‌نظر می‌رسد باید در آینده شاهد این باشیم که لشکری از داعشی‌ها در منطقه حضور داشته باشند و همراه دیگر آموزش دیدگان در مدارس وهابیت باعث دامن زدن به اختلافات میان شیعه و سنی شوند.

 

مهمترین موفقیت داعش در خارج از عراق و سوریه، در لیبی به دست آمد. شاخه داعش در لیبی در اکتبر ۲۰۱۴ با تصرف شهر درنه در شرق لیبی اعلام وجود کرد. این شاخه از فوریه ۲۰۱۵ شهر سرت را نیز در کنترل خود داشت. در نوامبر ۲۰۱۴ بسیاری از جنگجویان عضو گروه انصار بیت‌المقدس با ابوبکر البغدادی بیعت کردند. این گروه در صحرای سینای مصر فعال است و در نوار غزه هم عملیات‌هایی را انجام می‌دهد. گروه بوکو حرام که در کشور‌های غرب آفریقا به ویژه نیجریه فعال است در مارس ۲۰۱۵ با داعش بیعت کرد.

داعش شاخه دیگری را برای به کار گرفتن اعضای جدید در اردن تأسیس کرد که به گفته مسئولان این گروه هدف این شاخه جدید اعزام نیرو و همچنین ارسال سلاح به کشور‌های همجوار بود. بیشتر نیرو‌های داعش عراقی و سوریه‌ای بودند. اما تفکر داعشی باعث شد که از غرب و چچن افراد زیادی به آن‌ها بپیوندند. از سوی دیگر در خاورمیانه و آفریقا نیز مریدانی داشته باشند. همین موضوع نشان می‌دهد تفکر داعشی ادامه دارد و بی شک باید نگران چنین تندرو‌هایی بود که دست به چنین فجایع انسانی زده‌اند.