میانکاله فرودگاه مرگ پرندگان؛ آدم مقصر است یا سَم؟

دیدارنیوز ـ سپیدار مقدم: میلیون‌ها پرنده مهاجری که تالاب میانکاله را برای زیست زمستانه خود انتخاب می‌کنند، دو سالی می‌شود که بیشتر از همیشه درگیر بی‌رحمی انسان و طبیعت شده اند. بی‌رحمی که گویا قصه پر غصه‌ای از دعوای میان محیط‌بانان و شکارچیان است اما هنوز هم اصل ماجرا بعد از گذشت یکسال بیان نشده است.

 

مشکلات میانکاله به مرگ و میر پرندگان مهاجر ختم نمی‌شود، آتش سوزی‌های مراتع گیاهی و حیات وحش که بار‌ها و بار‌ها تکرار شده است و علت آنهم عوامل انسانی است. در آتش سوزی‌های سال گذشته و سال جاری چند صد هکتار از مراتع پیرامون تالاب میانکاله  که محل تخم گذاری پرندگان مهاجر است، از بین رفت. تلفات پرندگان در تالاب طی سال گذشته حتی تا حدود ۵۰ هزار قطعه هم عنوان شد و در سال جاری هم که طبق آخرین امار تنها طی چند هفته اخیر به قریب شش هزار بال رسیده است.

 

حسینعلی ابراهیمی کارنامی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مازندران در گفتگو با دیدار در خصوص وضعیت تالاب میانکاله و تلف شدن پرندگان گفت: «بهمن ماه سال گذشته متوجه تلفات غیرعادی پرندگان در میانکاله شدیم بلافاصله براساس دستورالعمل‌ها، همکاران دامپزشکی برای بررسی علت تلفات وارد منطقه شدند و نمونه برداری از لاشه‌ها و پارامتر‌های فیزیکی و شیمیایی انجام شد. محیط زیست هم همزمان نسبت به جمع آوری و دفن لاشه‌ها اقدام کرد. البته همزمان از رسوب آب و سایر پارامتر‌های فیزیکی و شیمیایی کل محیط نمونه برداری شد که نهایتا بحث بیماری‌های ویروسی مثل آنفلوآنزا و نیوکاسل و ... منتفی اعلام شد.»

ابراهیمی با بیان اینکه وجود سم بوتولیسم در تالاب اثبات شده، ادامه داد: «بر این اساس، دستورالعمل‌های اجرایی تهیه شد، از جمله پایش مداوم که با تشکیل تیم‌هایی مرکب از محیط زیست و دامپزشکی از ابتدای سال ۹۹ اجرا شد، ولی با ورود پرندگان مهاجر در اوایل مهر ماه تشدید شد، تا اینکه دوباره ۹ بهمن سال جاری بحث تلفات غیرعادی پرندگان گزارش شد که بازهم همکاران دامپزشکی نمونه برداری از لاشه‌ها و پرندگان را همزمان با سایر پارامتر‌های فیزیکی و شیمیایی برای تشخیص وجود سم یا مواد آلاینده دیگر آغاز کردند و نهایتا پس از چند روز بحث بیماری‌های ویروسی مانند آنفوانزا و نیوکاسل منتفی اعلام شد و سم بوتولیسم به عنوان تشخیص اولیه اعلام شد.»

او تاکید کرد: «این به معنی پایان علت‌یابی‌ها و بررسی‌ها نیست و همچنان به صورت شبانه‌روزی کار می‌شود تا اگر این مرگ و میر‌های علت دیگری دارد به نتیجه برسند. با توجه به اینکه برای فعال شدن سم بوتولیسم به محیط آماده برای فعالیت این نوع باکتری نیاز است بنابراین کاری که باید انجام دهیم این است که زیستگاه را احیا کنیم. این زیستگاه متاسفانه طی دهه اخیر حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد خشک شده است و می‌تواند بالقوه محیطی برای فعال شدن باکتری تولید کننده سم بوتولیسم باشد.»

 

او ادامه می دهد: «چون محیط بعضا رسوب گذاری شده و شرایط بی هوازی و کم اکسیژن است و با یک تغییر دمایی که هم پارسال و هم امسال داشتیم و دما بالای ۲۴ درجه رفت، تلفات پرندگان را به صورت گزینشی با تلفات زیاد چنگر (که بیش از ۹۰ درصد تلفات گونه چنگر بود) داشتیم و در دو محور کار احیای تالاب را شروع کردیم تا این محیط تا حدامکان برای فعالیت این نوع باکتری (بوتولیسم) آماده نباشد.»

ابراهیمی ضمن اشاره به کار‌هایی که به صورت ملی برای احیای تالاب میانکاله ذیل ستاد ملی تالاب‌ها انجام شده است، گفت: «تالاب میانکاله یک تالاب ساحلی است، اگر بتوانیم جریان آبی بین دریا و تالاب را برقرار کنیم، با توجه به همه پارامتر‌های محیطی به خصوص بحث نوسانات سطح دریای خزر قطعا به آبگیری مجدد بخش‌های خشک شده تالاب میانکاله و همچنین چرخش آب، افزایش خودپالایی تالاب و تولید اکسیژن در آب کمک خواهد کرد.»

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مازندران همچنین به فعالیت‌هایی که در استان به صورت کوتاه مدت و سریع مانند لایروبی کانال ها، آبراه‌ها و رودخانه‌های منتهی به تالاب از حوزه آبریز به بیش از ۷۶ کیلومتر انجام شد اشاره کرد و گفت: «بحث آبرسانی از سد گلورد در حوزه همجوار آبریز تالاب کانال آن احداث، آب هم از ۱۶ بهمن رهاسازی و ۱۳۰۰ لیتر بر ثانیه، تامین اعتبار شد.»

 

این مقام مسئول تاکید کرد: «برای اینکه انتقال آب شیرین را از سایر حوزه‌ها و منابع نزدیک سد مانند مکارود داشته باشیم (که در حال حاضر خدمات آن آماده شده و در حال رفتن برای مناقصه است) با پذیرفته شدن طرح مطالعاتی ارائه شده و تاثیر مثبت عملیاتی خواهد شد.»

 

 

ابراهیمی در خصوص فرضیات عمدی بودن مرگ و میر پرندگان، گفت: «این‌ها فرضیات افرادی بوده که بدون سند و دلیل مطرح شده است ما همه پارامتر‌های فیزیکی و شیمیایی را اندازه می‌گیریم و به هیچ نتیجه‌ای نرسیدیم.»

 

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مازندران در خصوص «مطرح شدن بحث بوتولیسم که به گفته برخی کارشناسان و پژوهشگران بهانه‌ای شده که جلوی دیگر تحقیقات را بگیرند» تاکید کرد: «به هیچ وجه این موضوع صحت ندارد. البته در رابطه با علت اصلی مرگ پرندگان سازمان دامپزشکی کل کشور باید اظهار نظر کند و همکاران ما در سازمان دامپزشکی هم تلاش می‌کنند. به هیچ وجه راه تحقیق و پژوهش برای هیچ محققی پوشیده نیست. اماهمه این‌ها باید مدیریت شده و متمرکز باشد و هرکسی که یک آزمایشگاه زیر پله‌ای دارد که نمی‌تواند بگوید من نمونه ببرم و آزمایش کنم و نتیجه مرا همه باید بپذیرند. بهرحال سازمان دامپزشکی اعلام کرده است من هم اعلام می‌کنم از زبان خود ریاست سازمان دکتر ماکنعلی کلیه امکانات و تجهیزات برای بررسی در اختیار پژوهشگران قرار می‌گیرد حتی خوابگاه و غذا و سرویس. اگر کسی واقعا می‌خواهد کمک کند به مجموعه تدر خصوص علت اصلی بیاید و از این خدمات و امکانات استفاده کند ما حرفی نداریم شاید علت دیگری باشد چه دلیلی دارد بگویند علت فقط سم بوتولیسم است».

 

او ادامه داد: «این مفروضاتی است که در این بحرانی که ایجاد شده هرکسی می‌خواهد بگوید من هم هستم و حرفی برای گفتن دارم وگرنه تا به امروز هیچ سندی به جز وجود بوتولیسم اثبات نشده است، ولی با همه این اوضاع همکاران در دامپزشکی کار را رها نکرده اند و با جدیت آزمایشات را انجام می‌دهند که شاید به عوامل ثانویه هم برسند.»

 

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مازندران در خصوص بحث‌های مطرح شده در خصوص دفن غیراصولی لاشه پرندگان در میانکاله گفت: «برای دفن لاشه پرندگان ما دستورالعمل داریم طبق دستورالعمل جمع آوری بهداشتی، دفن بهداشتی، مکان دفن و نحوه دفن با نظر همکاران دامپزشکی سال گذشته انجام شد و امسال هم نظارت کافی دارند و عملیات اجرایی اش هم با ماست که انجام می‌دهیم».

او ادامه داد: «وقتی حادثه‌ای به این شکل اتفاق می‌افتد خیلی‌ها می‌خواهند بگویند ما هم هستیم و یک چیزی گفته باشند من که نمی‌توانم به همه این‌ها پاسخ بدهم، مثلا فردی که خودش را پروفسور معرفی می‌کند و در بی بی سی می‌گوید که لابد سم ریختند، خودش می‌داند که یک نفر چطور می‌تواند ۶۰ کیلومتر سم بریزد؟ چندهزار لیتر سم باید بیاورد؟ این چه نوع سمی است که فقط پرنده و آن هم عمدتا فقط یک نوع پرنده را می‌کشد و ماهی و موجودات دیگر را نمی‌کشد. این خیلی ساده و قابل اثبات است و من، چون باید حرف علمی بزنم می‌گویم ما تمام پارامتر‌ها را اندازه گیری کردیم و واقعا وجود سمی که ناشی از عوامل انسانی باشد تاکنون به اثبات نرسیده است. این‌ها هم که مطرح کرده اند هیچ سند علمی به ما ندادند. خیلی ساده قابل دریافت است و اصلا امکان پذیر نیست.»

 

ابراهیمی افزود: «من مدیر باید مدیریت کنم تمام زوایا را در نظر بگیرم و حتما به دنبال کشف حقیقت این تلفات هستیم. همچنان من و همکارانم در سازمان دامپزشکی تلاش می‌کنیم و تلاش خواهیم کرد و از طرفی براساس دستورالعمل و و پروتکل‌هایی که در این مواقع باید عمل کنیم حتما عمل می‌کنیم اگر کسی نظر دیگری دارد به ما بگوید ما می‌فرستیم سازمان دامپزشکی و سازمان محیط زیست کشور مطالعه کنند و اگر آن‌ها تدوین کنند که روش را باید عوض کنیم حتما ما آن کار انجام می‌دهیم و فعلا روش تدوین شده همین است که با نظارت سازمان دامپزشکی در حال انجام است.»

 

او همچنین در خصوص خشک شدن بخش از تالاب میانکاله گفت: «ما چند دهه با تغییرات نوسانات سطح آب دریای خزر مواجه بودیم و متعاقب آن بخشی از آب‌های شیرینی هم که از حوزه آبریز به تالاب وارد می‌شد، حالا به دلیل کشاورزی یا عدم مدیریت صحیح آب در حوزه آبریز، مهار شد و نهایتا منجر به خشک شدن بخشی از تالاب شد.»

 

ابراهیمی با بیان اینکه احیای تالاب هم به این صورت نیست که طی یکسال با دو پروژه ممکن باشد، به دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: «تالاب میانکاله را نمی‌توانیم تنها با اقدامات استانی احیا کنیم حتما نیاز به اقدامات ملی دارد و باید کل کشور کمک کنند و تامین اعتبار انجام شود و همه برنامه توسط دستگاه‌ها اجرا شود، چون کاملا برنامه‌ها فرابخشی است. اینطور نیست که محیط زیست باید اجرا کند، چون در بحث حوزه آب وزارت نیرو مسئول است و در بحث کشاورزی، جهاد کشاورزی و وزارت جهاد کشاورزی و همینطور سایر دستگاهها، طبق پیش نویسی که از طرف کارگروه تخصصی احیای خلیج گرگان و تالاب میانکاله برای ستاد ملی آماده شده است، هرکدام به تفکیک حجم عملیات به انجام وظایف مکلفند.»

مدیر کل حفاظت محیط زیست استان مازندران در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا ارتباطی میان این آتش سوزی‌ها و مرگ مشکوک پرندگان مهاجر وجود دارد؟ گفت: «بین این‌ها ارتباطی نمی‌تواند باشد. این که بگویید فردی بیمار روانی باشد و بخواهد هم سم بریزد و هم آتش بزند. در رابطه با مرگ و میر پرندگان وجود عوامل انسانی به هیچ وجه به اثبات نرسیده است.»

او در مورد علت آتش سوزی‌ها هم تنها به بی احتیاطی گردشگران و انداختن ته سیگار اشاره کرد و گفت: «منشا آتش سوزی‌ها عوامل انسانی است و آن هم به بی احتیاطی گردشگران بر می‌گردد اینکه گردشگری احتیاطی می‌کند و ته سیگار می‌اندازد و با توجه به تراکم پوشش گیاهی که کف میانکاله در بهار و تابستان داریم حالا عمدی باشد یا سهوی باید حتما مقصر فردی را دستگیر کنیم و آن فرد اعتراف کند و دستگاه‌های دیگر به ما کمک کنند آن وقت مشخص می‌شود».

 

ابراهیمی ادامه داد: «ما می‌دانیم منشا آتش سوزی‌ها انسانی است، ولی اینکه عمدی باشد یا سهوی واقعا به آن نرسیده‌ایم. اینکه در رابطه با تلفات اخیر پرندگان عامل انسانی دخیل بوده باشد تا الان به هیچ نتیجه‌ای نرسیدم و در پارامتر‌های محیطی که اندازه گیری کردیم وجود سم به اثبات نرسیده است.»

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مازندران در پایان در خصوص علل این اتفاقات تلخ زیست محیطی استان مازندران و اینکه آیا نویدی می‌دهد برای پایان این تلخی ها، گفت: «بشر از روزی که آمد و فکر کرد طبیعت را باید کاملا تسخیر کند این اتفاقات ناگوار به وجود آمد حالا فکر می‌کنید بوتولیسم فقط در ایران است؟ الان چندین کشور درگیر آن هستند. آتش سوزی فقط مال ایران است؟ همان کشور‌های توسعه یافته هم هرساله آتش سوزی جنگل‌ها را دارند. در آتش سوزی استرالیا بیش از ۲ میلیون هکتار از جنگل‌ها سوخت.»

او معتقد است: «بشر باید به این نقطه برسد که محیط زیست مال خودش و ارثش نیست محیط زیست یک امانت بین نسلی است ما یک امانتداریم و باید از این امانت صیانت کنیم و به نسل آینده بسپاریم. تا بشر از لحاظ فرهنگی به این نقطه نرسد ما همچنان این چالش‌ها را داریم. محیط زیست به هیچ وجه با توسعه مخالف نیست، ولی ما یک کلمه می‌گوییم توسعه توسعه پایدار باشد استمرار داشته باشد و استمرارش مستلزم حفظ مبانی زیست محیطی است.»

 

بر اساس آمار‌های رسمی دست کم هر سال بیش از یک و نیم میلیون بال پرنده مهاجر از ۱۳۰ گونه برای زمستان گذرانی یا زیست در سایر فصول در تالاب میانکاله و اراضی مجاور آن فرود می‌آیند. پارسال حدود ۴۰۰ هکتار از اراضی این پناهگاه براثر آتش سوزی از بین رفت. در سال جاری نیز تا اواسط پاییز تعداد ۱۱ آتش سوزی دامن این مراتع را گرفت و چندین هکتار از مراتع بازهم در آتش سوخت و علت این آتش سوزی ها، عوامل انسانی اعلام شد.»

اعتماد در گزارشی که ۳۰ شهریور منتشر کرده است به علل متفاوت این آتش سوزی‌ها و عمدی بودن آن‌ها اشاره کرده است.