فاجعه‌ای به نام ازدواج کودکان و لایحه‌ای که خاک می‌خورد

 

 

دیدارنیوز ـ محمد بدیعی: بعد از اینکه موضوع ازدواج دختران خردسال مورد اعتراض عمومی قرار گرفت، معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری لایحه‌ای را در اسفند ۹۷ به کمیسیون لوایح دولت ارائه داد تا از طریق این لایحه بتواند در برابر این فاجعه بایستد، اما مصوب نشدن این لایحه و انتشار آمار‌ها نشان می‌دهد تا رسیدن به سر منزل مقصود خیلی راه مانده است.

۱۲ شهریور ۱۳۹۸ ویدیویی در شبکه‌های اجتماعی از مراسم عروسی یک دختر ۹ ساله در یاسوج منتشر شد که سر و صدای زیادی به پا کرد تا جایی‌که معصومه ابتکار در توئیتر خود از انتشار دهنده فیلم خواست تا اطلاعات دقیق‌تری از این اتفاق را بیان کرد؛ پیگیری مراجع قضایی و معاونت زنان رئیس جمهور منجر به صدور رای طلاق برای آن دختر و جریمه و زندان برای داماد و پدر دختر شد.

بعد از این اتفاق خیلی‌ها تصور کردند که شاید این ماجرا تصویب لایحه مذکور را تسریع ببخشد، اما اتفاق خاصی نیفتاد و پس از چند روز دوباره همه فراموش کردند چه شده تا اینکه مرکز آمار چندی پیش اعلام کرد که در بهار امسال هفت هزار ازدواج دختر بچه ۱۰ تا ۱۴ ساله و یک ازدواج دختر بچه کمتر از ۱۰ سال به ثبت رسیده است. این مرکز در همین آمار اعلام کرد که ازدواج دختران کمتر از ۱۴ سال در بهار ۹۹ نسبت به سه سال گذشته کاهش داشته، اما عمق فاجعه زمانی بیشتر می‌شود که ۳۴۶ تولد در بهار سال جاری از مادرانی که کمتر از ۱۵ سال داشته‌اند ثبت شده و این ماجرا مانند چَک افسری همه معادلات را به هم می‌ریزد.

 

کمی به عقب‌تر از ماجرای دختر یاسوجی برگردیم یعنی به ۹ شهریور ۱۳۹۷ چهارشنبه شبی که در یکی از مناطق جنوبی مشهد مراسم ازدواج دختر خردسال ـ که در خبر‌ها ۹ ساله خوانده شده ـ با فردی بزرگسال با خبر رسانی یک شهروند پای دادستانی را به ماجرا کشاند و بلافاصله بعد از دریافت خبر شبانه دستور قضایی مبنی بر ممانعت از این ازدواج و انتقال کودک به مراکز شبه خانواده بهزیستی صادر شد.

در آن زمان نیره عابدین‌زاده معاون دادستان مرکز استان خراسان رضوی به خبرنگار انصاف نیوز گفته بود: "بر حسب صحت ماجرای عروسی دختر خردسال با مردی میانسال، با یک تالار عروسی و تعداد زیادی مهمان مواجه شدیم با همکاری اورژانس اجتماعی وارد عمل شدیم و از طرفین تعهد گرفتیم که صبح خود را به دادگستری معرفی کنند، اما این اتفاق نیفتاد و من مجبور به ارائه‌ گزارش کودک‌آزاری شدم که تیم اورژانس اجتماعی حاضر شد و کودک را از خانواده جدا کرد."

شاید اگر نمونه‌هایی از این اقدام‌ها بیشتر و بیشتر می‌شد یک سال بعد آن اتفاق برای دختر یاسوجی نمی‌افتاد و شرایط طور دیگری پیش می‌رفت، هر چند که صد‌ها از این ماجرا‌ها در ایران اتفاق می‌افتد، اما مانند این دو روایت رسانه‌ای نمی‌شود و فقط در این میان ظلم به دختران کوچک بیشتر و بیشتر می‌شود.

 

حرف و حدیث‌های زیادی درباره ازدواج دختران کم و سن و سال وجود دارد برخی ضعف موجود در قانون را دلیل این وضعیت می‌دانند و برخی هم بی‌توجهی والدین به دنیای کودکانه دختران و ازدواجی که بعضا با نیت سودجویی آغاز و به خرید و فروش دختران ختم می‌شود از دیگر دلایل این اتفاق می‌دانند. نکته قابل تامل این است که مطابق با ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی ازدواج دختر زیر ۱۳ سال منوط به کسب اجازه از دادگاه و تعیین مصلحت کودک توسط دادگاه است، اما ضعف موجود در این قانون سبب شده است تا همچنان برخی والدین دختران را وادار به ازدواج کنند.

از سوی دیگر نبود دستورالعمل‌های مناسب در جهت گرفتن وام ازدواج سبب شده است تا بسیاری از افراد بر آمار کودک همسری بیافزایند. پژوهش مستقلی در این مورد انجام نشده است و اطلاعات دقیقی هم در دسترس نیست اما شنیده‌ها حکایت از آن دارد که در برخی موارد استفاده از وام ازدواج هم دلیلی برای ازدواج کودکان بوده است. 

 

آمار منتشره مرکز آمار ایران بیانگر تعداد ازدواج‌های ثبت شده است، از این رو بیشتر بودن آمار ازدواج دختران زیر ۱۴ سال به دلیل عدم ثبت قانونی بسیاری از ازدواج‌ها دور از انتظار نیست. آمار منتشر شده اهمیت تصویب لایحه منع ازدواج کودکان زیر ۱۳ سال در جهت جلوگیری از کودک همسری را مجددا یادآور می‌شود.

 

چندی پیش یونیسف در آماری تکان دهنده اعلام کرد که سالانه ٧٠ هزار مادر ١٩ـ١٥ ساله در سراسر جهان بر اثر حاملگی و زایمان جان خود را از دست می‌دهند. اگر سن مادری زیر ١٨ سال باشد، خطر مرگ نوزاد او در اولین سال زندگی ٦٠ درصد بیشتر از مادری است که در ١٩ سالگی کودک خود را به دنیا می‌آورد.

از سوی دیگر هر سال در جهان ١٥ میلیون دختر در سن خردسالی ازدواج می‌کنند و حق سلامتی، آموزش، تحصیل و فرصت‌ها از آن‌ها گرفته شده و کودکی‌شان دزدیده می‌شود و اگر کاری انجام ندهیم، تا‌ سال ٢٠٣٠ هر‌سال ٤ /١٥ میلیون دختر خردسال ازدواج می‌کنند.

بر اساس گزارش‌های جهانی منتشر شده؛ در جهان درحال توسعه، از هر ٩ دختر یکی قبل از تولد ١٥ سالگی‌اش ازدواج می‌کند و برخی عروس‌ها حداکثر ٨ یا ٩سال دارند. این دختران نه‌تنها از نظر جسمی و احساسی، آمادگی همسر یا مادر شدن ندارند، بلکه در معرض خطر بسیار بزرگتری مانند عوارض بارداری و زایمان، آلودگی به ویروس ایدز و رنج بردن از خشونت‌های خانگی قرار می‌گیرند و با حداقل دسترسی به تحصیلات و فرصت‌های اقتصادی، آن‌ها و خانواده‌هایشان بیشتر در دام فقر گرفتار می‌شوند.

بیشتر بخوانید:بارداری زیر ۲۰ سال؛ نقش مسائل روحی و فکری و اجتماعی کجاست؟

حق رضایت «کامل و آزادانه»  ٢ طرف برای ازدواج در اعلامیه جهانی حقوق بشر به رسمیت شناخته شده و «کنوانسیون کاهش همه نوع تبعیض علیه زنان٣ (EDAW)» نیز ازدواج کودکان را ممنوع اعلام شده است. تحت «کنوانسیون حقوق کودک٤ (CRC)»، دولت‌ها خود را موظف به حمایت کامل از بچه‌ها و جوانان زیر ١٨‌ سال می‌دانند. با وجود این، پیچیدگی حقوقی مسأله ازدواج کودکان باعث شده کشور‌های زیادی از حمایت کودکان تخطی کنند.

مصطفی اقلیما، رئیس مرکز مددکاری اجتماعی ایران در گفتگو با دیدار مسایل اجتماعی هر کشوری را در بروز چنین اتفاق‌هایی موثر می‌داند و می‌گوید: بروز پدیده‌های اجتماعی مانند ازدواج در سن کم مربوط به یک سال و ده سال نیست بلکه در بلند مدت اتفاق می‌افتد.

او ازدواج دختران در سن کم را یک بحران اجتماعی می‌داند و می‌گوید: این مساله یک مساله فردی نیست که بگوییم یک سری کار‌هایی انجام می‌دهیم و حل می‌شود بلکه حل این بحران اجتماعی مستلزم زمان طولانی است.

او تاکید می‌کند: ازدواج در سن کم در سال‌های قبل از انقلاب هم وجود داشت، اما مانند سال‌های اخیر انقدر بحرانی و حاد نبود و البته دلایل ازدواج‌ها هم فرق اساسی کرده است و ما برای حل این بحران باید حداقل ۴۰ تا ۵۰ سال کار کنیم تا حل شود.

اقلیما، فقر و وضعیت نامناسب اقتصادی خانواده را از دلایل ازدواج‌های سن کم چه در پیش از انقلاب و چه در زمان کنونی می‌داند و می‌افزاید: در آن زمان برای اینکه به اصطلاح یک نان خور کمتر شود دختران و حتی پسران خود را زود به خانه بخت می‌فرستادند، چون خانواده توان تامین هزینه خورد و خوراک را نداشت هر چند که هنوز هم این دلیل وجود دارد، اما سبک زندگی به کلی فرق کرده است.

رئیس مرکز مددکاری اجتماعی ایران معتقد است: متاسفانه خیلی از این ازدواج‌ها منجر به طلاق می‌شود، چون آن ازدواج پایه و اساس درستی برای پایداری ندارد و حتی خیلی از این ازدواج‌ها با هدف گرفتن وام انجام می‌شود و بعد از دریافت وام زوج‌ها از هم جدا می‌شوند، زیرا هدف فقط گرفتن وام برای سرمایه گذاری یا رفع نیاز‌های زوجین بوده است.

او می‌گوید: اگر در قدیم دختر‌ها در سن ۱۲ یا ۱۳ سالگی ازدواج می‌کردند و زندگی‌شان دوام داشت علتش آن بود که آن‌ها یا با پدر و مادرانشان زندگی می‌کردند یا به دلیل داشتن تعداد فرزند مجبور می‌شدند با هم کنار بیاید، اما در عصر جدید همه به دنبال زندگی مستقل هستند و کسی نه به زندگی کنار پدر و مادر رضایت می‌دهد نه به فرزندآوری.

اقلیما به بالا رفتن آمار طلاق بین زوج‌های ۲۲ تا ۲۴ ساله و ۲۴ تا ۲۷ سال اشاره می‌کند و می‌گوید: این ماجرا یعنی رقم خوردن یک قاجعه بزرگ و از بین رفتن اعتقاد به ازدواج و زندگی مشترک و اگر این روند ادامه داشته باشد عاقبت بدی در انتظار جامعه ایرانی است.