دیدارنیوز - «علامتی که هم‌اکنون می‌شنوید، اعلام خطر یا وضعیت قرمز است و معنی و مفهوم آن این است که حمله هوایی انجام خواهد شد. محل کار خود را ترک و به پناهگاه بروید.» این پیام به گوش همه آنان که روز‌های بمب‌باران و موشک‌باران هوایی را طی ۸ سال جنگ ایران و عراق تجربه کرده‌اند، آشناست. پس از شنیده شدن این پیام از رادیو یا تلویزیون مردم سراسیمه و شتابان به پناهگاه می‌رفتند تا بالاخره از همان درگاه اطلاع‌رسانی خبر وضعیت سفید اعلام شود.
۳۱ سال پس از پایان جنگ، شهروندان تهرانی ساکن غرب این شهر حدود ساعت ۱۲ نیمه‌شب شنبه صدایی شنیدند که اگرچه به گوش برخی از آن‌ها ناآشنا، برای بعضی دیگر تداعی آژیر وضعیت قرمز دوران جنگ و همان سراسیمگی و اضطراب بود. با این حال پس از گذشت ۳ دهه از آن تجربه تلخ و ناخوشایند، میانه زمستان ۹۹ کسی درست نمی‌دانست که این صدا قرار است چه پیامی را مخابره کند و نسبت به چه اتفاقی هشدار دهد. از همین روی تا پاسی از بامداد روز شنبه تنها واکنش به این هشدار شبانه و نابهنگام ازسوی شهروندان انتشار فیلم‌هایی از لحظات پخش آژیر و نوشتن حدس و گمان یا حس و حال‌شان از شنیدن این صدا در شبکه‌های مجازی بود. آن‌طور که رصد فضای مجازی نشان می‌داد، علاوه بر اطلاع‌رسانی دیرهنگام از سوی مقامات مسوول، تجربیات تلخ سیاسی-امنیتی این سال‌ها به‌ویژه شلیک موشک به هواپیمای مسافربری که دی ماه سال ۹۸ اتفاق افتاد باعث شکل‌گیری موجی از نگرانی در میان شهروندان شد که از قضا پس از اطلاع‌رسانی نه تنها فروکش نکرد، از آنجا که بعضا در ساعات اولیه چندان شفاف نبود، تناقضاتی با یکدیگر داشت و با سرعت انجام نشد، باعث تشدید این نگرانی نیز شد. اتفاقی که برای چندمین‌بار نشان داد مسوولان باید آژیر نگرانی و ناباوری در میان مردم را بشنوند و برای آن به دنبال راه چاره باشند. اما ماجرای صدای آژیر چه بود؟ حدود ساعت ۱۲ بامداد شنبه، یا شاید دقایق پایانی جمعه دهم بهمن ماه شهروندان تهرانی ساکن غرب پایتخت صدایی شنیدند که اگرچه برای برخی از آن‌ها تداعی صدایی آشنا بود، اما نه دلیل آن مشخص بود و نه می‌دانستند این صدا در زمستان سال ۹۹ چه پیامی را منتقل می‌کند. این خبر ابتدا به‌واسطه ویدیو‌هایی منتشر شد و توجه همه را به خود جلب کرد که برخی شهروندان از لحظه پخش صدای آژیر در فضای مجازی همرسان کردند یا گزارش‌هایی که در صفحات شخصی‌شان در این و آن شبکه اجتماعی نوشتند. گفته می‌شد که در مناطقی از غرب تهران نظیر شهرک آزمایش، مرزداران، ستارخان، شهرآرا، باغ‌فیض و چند منطقه دیگر صدای بلند آژیری به گوش رسیده و مدت زمان شنیده شدن این صدای ناخوشایند نیز طولانی بوده است.
برخی شهروندان گزارش می‌دادند که مدت زمان پخش صدای آژیر به حدود ۱۵ دقیقه رسیده است. در ادامه ابتدا پایگاه خبری-تحلیلی جماران یکی از همین ویدیو‌های منتشر شده در فضای مجازی را بازنشر داد تا خبر رسمیتی بیشتر بگیرد.
دست‌کم تا حدود یک ساعت پس از این اتفاق که تقریبا اغلب کانال‌های خبری دست به کار انتشار اخبار مربوط به آژیر قرمز بودند، برخی خبرنگاران در حساب‌های کاربری‌شان از پاسخگو نبودن مسوولان ذی‌ربط نوشتند. خبرنگاران رسانه‌های برخط چپ و راست همچون خبرنگار سیاسی خبرگزاری تسنیم اعلام می‌کردند که نه استانداری، نه وزارت کشور و نه معاونت‌های امنیتی و سیاسی آن‌ها که احتمالا از معدود مراجع امنیتی هستند که با رسانه‌ها در ارتباطند پاسخگو نیستند. در فقدان اطلاع‌رسانی دقیق و به‌موقع که تجربه‌ای همیشگی در بزنگاه‌ها و شرایط اضطراری سیاسی و امنیتی است، گمانه‌های بسیاری در مورد چرایی به صدا درآمدن آژیر قرمز مطرح شد. دقایقی پس از این اتفاق هم در فضای مجازی و هم در کانال‌های خبری تصویری از وبسایتهای دنبال‌کننده پرواز‌ها منتشر می‌شد که نشان می‌داد مسیر یک هواپیما بر فراز فرودگاه امام خمینی، واقع در جنوب تهران تغییر کرده است. ابتدا برخی کاربران در فضای مجازی از احتمال سقوط هواپیما نوشتند. برخی مدعی شدند که احتمالا هواپیما از ارتفاع استاندارد پایین‌تر آمده و، چون احتمال سقوط در محل مسکونی وجود داشته، صدای آژیر شنیده شده است.
باتوجه به اینکه پیش از این تجربه چنین اتفاقی در شهرک توحید تهران وجود داشت و صدای هشدار و آژیری نیز شنیده نشده بود، این گمانه دور از انتظار به نظر می‌رسید. همچنین گفته می‌شد که هواپیمایی از منطقه ممنوعه پرواز در آسمان تهران عبور کرده که منجر به کار افتادن آژیر خطر شده است. برخی کاربران معتقد بودند پس از انهدام هواپیمای مسافربری توسط پدافند هوایی سپاه شاید چنین سیستمی تعبیه شده که بعدا مشخص شد، این‌چنین نبوده است. تعدادی هم با استناد به تصاویر و اسکرین‌شات‌هایی‌که از وبسایتهای دنبال‌کننده پرواز‌ها در فضای مجازی و رسانه‌ای منتشر می‌شد، مدعی شدند پرواز استانبول- تهران بر فراز آسمان دچار مشکل شده است. همچنین اخلال در پرواز‌های فرودگاه امام خمینی هم ادعا‌های دیگری بود که مطرح شد. همان زمان یکی از تحلیلگران حوزه خاورمیانه در جورزالم پست در توییتی مدعی شد که پرواز‌های فرودگاه امام خمینی اخلال ایجاد شده و پرواز ایران‌ایر به اصطلاح به صورت «هولدینگ» درآمده و به آن اجازه فرود داده نشده است. پس از طرح این ادعا‌ها خبر قطع برق فرودگاه امام خمینی و مناطقی، چون بهشت‌زهرای تهران و باقرشهر در رسانه‌ها دست به دست شد. کانال خبری صابرین نیوز که خود را «رسانه جبهه مقاومت» معرفی می‌کند هم از ترافیک هواپیمایی و سردرگمی چندین هواپیما خبر داد. این پایگاه اطلاع‌رسانی تلگرامی چندی بعد نوشت که اطلاعات اولیه و تایید نشده حاکی از آن است که مشکل فنی هواپیمای A۳۲۱-۲۷۱NX ایرلاین ترکیش‌ایر بر فراز مناطق غربی تهران و احتمال سقوط، علت فعال شدن آژیر هشدار بوده است. در میان انتشار اخباری مبنی بر احتمال سقوط هواپیما، اختلال در فرودگاه، باز نشدن چرخ هواپیما و حتی ادعای عجیب گم کردن باند فرودگاه امام ازسوی خلبان به دلیل خاموشی این فرودگاه، گفته شد پروازی که از استانبول به سمت تهران می‌آمده و موفق به فرود نشده به طرف باکو حرکت کرده است. در‌نهایت تصاویر وبسایتهای دنبال‌کننده پرواز نشان داد که پرواز مذکور در باکو به زمین نشسته است.
در این میان برخی ناظران هم از احتمال پرواز جنگنده‌هایی غیرخودی بر فراز آسمان ایران گفتند. ایدی کوهن، خبرنگار اسراییلی در توییتی مدعی شد که بلند شدن صدای آژیر خطر به دلیل پرواز جنگنده‌های ۳۵-F اسراییلی بر فراز تهران بوده است. البته فردای این اتفاق خبرگزاری تسنیم در گزارشی این ادعا را رد کرد و با بر شمردن توانمندی‌های این جنگنده، این سناریو را غیرمحتمل دانست. همزمان برخی از رسانه‌های خارجی گزارش دادند که امکان دسترسی به وبسایتهای مراکزی، چون فرودگاه امام خمینی یا سازمان انرژی اتمی پس از پخش این آژیر میسر نیست. این ادعا در واقع برای درنظر گرفتن احتمال حمله سایبری در برخی رسانه‌ها مطرح شد.
ماجرای نامربوط شهرک آزمایش و فرودگاه امام
ساعاتی بعد بالاخره مقامات مسوول یک به یک اظهارنظر را آغاز کردند. حمیدرضا گودرزی، معاون امنیتی و انتظامی استاندار تهران در گفتگو با تسنیم اذعان کرد: «این صدا به دلیل اختلال در یکی از سیستم‌های صوتی یکی از مراکز در حوالی شهرک آزمایش بوده که پس از چند دقیقه نیز قطع شده است.» بعد از آن روابط عمومی فرودگاه امام خمینی اعلام کرد که خلبان هواپیمای ترکیش‌ایرلاین به دلیل شرایط جوی، مسیر خود را به سمت باکو تغییر داده و با پایدار شدن شرایط جوی این هواپیما به تهران باز خواهد گشت. مدیر روابط عمومی این شهرک فرودگاهی همچنین ادعای احتمال سقوط این هواپیمای را رد کرد. در شرایطی اخطار آژیر قرمز و انتشار گمانه‌زنی‌ها و خبر‌های تایید نشده، صداوسیما هم مطابق معمول آخرین رسانه‌ای بود که به وادی اطلاع‌رسانی در این زمینه وارد شد. شبکه خبر در زیرنویس خبری خود به موضوع تغییر مسیر پرواز اشاره کرد و اندکی بعد به نقل از روابط عمومی فردوگاه امام خمینی نوشت که خلبان خطوط هوایی ترکیه تشخیص داده به دلیل شرایط جوی نامساعد در باکو به زمین بنشیند. پس از آن نیز منصور درجاتی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری تهران در گفت‌وگویی با صداوسیما اعلام کرد که نشت آب به سیستمی در یک سازمان مستقر در شهرک آزمایش دلیل به صدا درآمدن آژیر قرمز بوده و میان این صدا و ماجرای هواپیمای خطوط هوایی ترکیه ارتباطی وجود ندارد.
او همچنین گفت: «نفوذ آب به داخل سامانه ایمنی یکی از مجموعه‌ها باعث ایجاد صدای ممتد آژیر شده است و شهروندان را در برخی نقاط نگران کرده است.» صبح روز شنبه نیز خبرگزاری‌ها گزارش دادند که پرواز ترکیش‌ایر که به دلیل شرایط نامساعد جوی در باکو به زمین نشسته بود، به تهران بازگشته است. با این حال تا زمان نگارش این گزارش هنوز مشخص نیست که اختلال در سیستم هشدار کدام سازمان باعث به راه افتادن صدای آژیر بوده است؟ یا دلیل همزمانی صدای آژیر با اختلال در پرواز‌ها در فرودگاه چه بوده است؟ همچنین گفته نشده که چرا هواپیمای خطوط هواپیمایی ترکیه که به دلیل شرایط نامساعد جوی ترجیح داد در تهران به زمین ننشیند، فرودگاه باکو و نه یکی دیگر از فرودگاه‌های بین‌المللی داخل کشور را انتخاب کرده است؟ اگرچه برخی مقامات رسمی در این مورد اظهارنظر کرده‌اند، اما آنچه در این ۲۴ ساعت در شبکه‌های اجتماعی و فضایی در جریان بود، همچنان از «نگرانی» و «باورناپذیری» شهروندان حکایت دارد و تداعی خاطرات دوران جنگ. در این میان ادعا‌های رسانه‌های خارجی مبنی بر حمله سایبری یا پرواز جنگنده‌ها که در تضاد با اظهارات غیردقیق داخلی است نیز مزید بر علت شده است.
به کانال تلگرامی دیدارنیوز بپیوندید
به صفحه اینستاگرام دیدارنیوز بپیوندید
به گروه واتساپی دیدارنیوز بپیوندید
