دیدارنیوز ـ پرستو بهرامی‌راد: ورود جو بایدن به کاخ سفید، احتمالا موجب تغییراتی استراتژیک در خاورمیانه خواهد شد. از جمله مهم‌ترین تغییرات احتمالا در روابط آمریکا و عربستان حاصل خواهد شد و در معادلات استراتژیک منطقه‌ای بازتاب خواهد یافت.
عربستان سعودی و ایران همواره به دلایل ژئوپلیتیک اختلافاتی با هم داشته‌اند، اما دوران دونالد ترامپ این قضیه به اوج خود رسیده بود. ایران و پادشاهی عربستان سعودی از ژانویه ۲۰۱۶، پس از واقعه حمله به سفارت عربستان در تهران هیچگونه روابط دیپلماتیک ندارند. هر دو کشور با تکیه بر نفوذ معنوی خود بر بخشی از جهان اسلام مدعی نقش رهبری این کشورها هستند. هر دو امکانات گسترده نظامی دارند. عربستان بزرگترین تولید کننده نفت در جهان است و ایران هم از منابع بسیار گسترده انرژی برخوردار است. هر دو کشور در دو سوی خلیج فارس سواحلی گسترده را کنترل خود دارند و شاهراه نفت جهان از میان آب‌هایی می‌گذرد که در یک سوی آن عربستان و در سوی دیگر ایران ایستاده‌اند. این وضعیت نوعی رقابت ناگزیر را بر روابط این دو کشور حاکم کرده است. این رقابت در دوران زمامداری دونالد ترامپ ماهیتی به شدت خشن یافت و به خصوص عربستان و ولیعهد جوانش محمد بن سلمان با تکیه بر حمایت بی دریغ آمریکا رویکردی کاملا تهاجمی را در قبال ایران در پیش گرفت.
حال با تغییراتی که در کاخ سفید رقم خورده به نظر می‌رسد عربستان راه جدیدی را در روابط خود با ایران پیش گرفته است. این موضوع در صحبت‌های جدید مسئولان عربستان سعودی به خوبی نمایان است. به تازگی فیصل بن فرحان، وزیر خارجه سعودی مدعی شد که دست ریاض برای گفتگو با دیگر کشورها از جمله ایران همواره دراز است.
از این نویسنده:
چراغ‌های سبز برای احیای برجام
از طرف دیگر سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز گفته است: «باید توجه داشت لیست اقدامات سعودی علیه منطقه بسیار بلند است. آنچه که عربستان سعودی در منطقه انجام داده تجاوز آشکار به مرز‌های کشورهای همسایه و منطقه است. چندین سال است که به کشور فقیر یمن حمله کرده و مردم این کشور را به شیوه‌های مختلف در حصر قرار داده است. از طرف دیگر تلاش کرد که از طریق زور سیاست‌های خود را به برخی دیگر از کشورهای منطقه از جمله قطر تحمیل کند. ممکن است سعودی‌ها یکسری نگرانی‌هایی داشته باشند و اتفاقا ما تأکید داریم که باید در مورد این‌ها صحبت کرد. طرح صلح هرمز در همین چارچوب بود که در مورد این مسائل صحبت شود. برخی از نگرانی‌ها ممکن است توهمی باشد که پای قدرت‌های دیگر را در منطقه باز کند و ما حتی حاضریم در مورد این نگرانی‌های توهمی و خیالی نیز صحبت کنیم.»
با این حال به نظر می‌رسد روابط ایران و عربستان به سمت جدیدی حرکت می‌کند. تغییر رویه عربستان را در دو موضوع می‌توان دنبال کرد.
نگرانی از بالا گرفتن تنش
محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی بعد از دونالد ترامپ در واقع در منطقه یتیم شده است، حال سعی دارد از ایجاد تنش بیشتر جلوگیری کند. عربستان بعد از حملات سپتامبر ۲۰۱۹ به آرامکو متوجه شد که با افرایش تنش در منطقه به شدت در معرض آسیب قرار دارد. برهمین اساس به نفع همه است که منطقه به سمت آرامش حرکت کند.
دو روز پیش هم به عربستان حمله نظامی صورت گرفته که بر اساس برخی گزارش‌ها در پی بیانیه انصارالله یمن در تکذیب نقش داشتن در حمله به پایتخت عربستان، گروه عراقی موسوم به الویه الوعد الحق مسئولیت این حمله را پذیرفت.
روشن نیست که این گونه حملات چه تاثیری بر روابط دو کشور در آینده خواهد داشت، آیا ریاض را به علم آسیب‌پذیری خود به سمت مذاکره با ایران خواهد برد یا آن که باعث رویکردهای تهاجمی‌تر از سوی این کشور خواهد داشت. اما آن چه به نظر روشن است این که عربستان این روز‌ها سعی دارد از هر گونه تنش در منطقه پرهیز کند و با ایران نیز وارد یک تعامل البته سخت بشود.
روابط ریاض و واشنگتن در دوران بایدن
به نظر مهم‌ترین علت تغییر رویه عربستان در روابطش با ایران و تعدیل سیاست‌های خود در منطقه تغییراتی است که در کاخ سفید رقم خورد. به نظر می‌رسد ریاض از زمانی که شکست دونالد ترامپ در انتخابات ۲۰۲۰ مشخص شد، سعی کرد در روش خود تغییراتی بدهد. عربستان نگران برخورد جو بایدن است که در کارزار انتخاباتی خود بار‌ها از ادبیات تندی در مورد این کشور استفاده کرده است و شکی نیست پرونده خاشقچی را بار دیگر باز می‌کند. بر همین اساس با توجه به تغییرات جدی در سیاست خارجی واشنگتن در قبال جهان عرب، سعودی‌ها این روز‌ها در حال تجدیدنظر در روابط منطقه‌ای خود است.
از ۲۰ ژانویه که جو بایدن به کاخ سفید رفته، بار‌ها مقامات سعودی اعلام کرده‌اند که ما به روابط عالی با آمریکا به رهبری جو بایدن خوش‌بین هستیم. برخی از تحلیلگران مسائل عربستان سعودی معتقدند با پیروزی جو بایدن، ریاض انتظار شرایط سخت دیپلماتیکی با واشنگتن در چهار سال پیش رو دارد؛ بنابراین به فکر تعدیل تنش سیاسی و دیپلماتیک با برخی از کشورهای مهم منطقه هستند و بی شک ایران نیز در این لیست قرار دارد. سعودی‌ها نگران انزوای منطقه‌ای در صورت مذاکرات ایران با واشنگتن است.
بر همین اساس در آستانه روی کار آمدن دولت جدید در آمریکا عربستان قصد دارد رویکرد واقع‌گرایانه‌تری در مقابل پرونده حقوق بشری و سیاست‌های منطقه‌ای خود داشته باشد.
بازی دادن ریاض بر سر میز برجام؟
اگر روابط ایران و عربستان در منطقه به سمت خوبی حرکت کند، بی شک بسیاری از تنش‌های منطقه کاهش می‌یابد. احتمالا در دوران ریاست جمهوری بایدن و تعدیل سیاست‌های تند بن سلمان احتمال کاهش تنش بین دو کشور وجود دارد. هر چند نباید از موش دوانی‌های تل آویو هم غافل بود.
با این حال عربستان نیز خواستار این است که پای میز مذاکره احتمالی احیای برجام باشد. فیصل بن فرحان، وزیر خارجه سعودی درباره برجام و مسائل هسته‌ای ایران هم گفت: «انتظار اولیه ما این است که در این فرآیند کاملا مورد مشورت قرار گیریم. اگر از ما خواسته شود در پرونده هسته‌ای ایران مشارکت خواهیم کرد.»
با این حال محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه کشور در واکنش به این اظهارات توئیتی به زبان عربی نوشته است: «به نظر می‌رسد برخی کشورهای همسایه از غرب درخواست کرده‌اند که بخشی از روند مذاکره با ایران باشند. ما با غرب در خصوص منطقه مذاکره نمی‌کنیم. مشکل اصلی، مداخله‌های آنان است. در عین حال ما همیشه آماده مذاکره با همسایگان هستیم و طرح‌هایی همچون امنیت منطقه ۱۹۸۶، مجمع گفتگوی منطقه‌ای ۲۰۱۶ و اقدام صلح هرمز ۲۰۱۹ بیانگر این موضوع است.»
بسیار بعید است که ایران قبول کند که عربستان یا هیچ یک از کشورهای منطقه در پرونده هسته‌ای طرف مذاکره قرار بگیرند. با این حال به نظر ایران نسبت به مذاکره با عربستان گشاده روست حاضرست که در روندی مستقل با این کشور وارد مذاکره شود. روندی که از حجم کارشکنی عربستان و متحدانش در پرونده هسته‌ای ایران بکاهد و در عین حال با کاهش تنش در منطقه زمینه را برای بهبود در روابط خارجی ایران مهیا نماید.
این که سرانجام روابط دو کشور در فضای پسابایدن چه خواهد بود، یکی دیگر از سوالات بی جواب این روزهای خاورمیانه و حتی جهان است.
به کانال تلگرامی دیدارنیوز بپیوندید
به صفحه اینستاگرام دیدارنیوز بپیوندید
به گروه واتساپی دیدارنیوز بپیوندید