دیدارنیوز ـ حامد سیاسی راد: وقتی بسیاری هنوز در خواب بودیم، درست در ساعت ۶:۱۹ صبح روز ۱۸ دی ۱۳۹۸، ۱۷۶ نفر در آسمان بالای پرندک تهران، احتمالاً پیش از رسیدن به زمین جان باختند. چهار ساعت و پنجاه و نه دقیقه از حمله انتقامی به پایگاه آمریکایی عین‌الاسد در خاک عراق به استفاده از ۱۳ موشک بالستیک از طراز «فاتح ۳۱۳» و «قیام»، قیامتی از جنس هواپیمای مسافربری ۷۵۲ اوکراینی به وقوع پیوست.
هنوز جامعه از شوک اعتراضات آبان ۱۳۹۸ بیرون نیامده بود که بامداد ۱۳ دی ماه همان سال، رأس ساعت ۱:۲۰ و خارج از فرودگاه بغداد، کاروان تشریفات نیرو‌های حشد الشعبی مورد هجوم حمله موشکی نیرو‌های آمریکایی قرار گرفت. کمی بیش از یک ساعت از این خبر، مشخص شد که ابومهدی مهندس، رئیس حشد الشعبی و نیز سردار قاسم سلیمانی، فرمانده پرآوازه نیروی قدس سپاه پاسداران در این کاروان حضور داشته‌اند و به شهادت رسیده‌اند. از فردای روز واقعه، مراسم تشییع پیکر سردار سلیمانی در شهر‌های بغداد، کاظمین، اهواز، مشهد، تهران و در نهایت کرمان برگزار شد و در نهایت پیکر او در شهر کرمان به خاک سپرده شد. حضور عمومی در این مراسم بسیار چشم‌گیر بود، خاصه در تهران و کرمان. این ازدحام جمعیت در کرمان فاجعه‌ای دیگر آفرید. قریب به ۸۰ نفر از حاضرین در مراسم کرمان، به دلیل ازدحام جمعیت و البته بی‌تدبیری برگزار کنندگان زیر دست و پا مانده و کشته شدند. نیرو‌های نظامی ایرانی، اما به فکر انتقام بودند، یک انتقام سخت. پس پنج روز پس از اقدام تروریستی آمریکا و درست در همان ساعت ۱:۲۰ دقیقه بامداد که آمریکا دست به ترور سردار ایرانی زده بود، عملیات حمله به پایگاه آمریکایی‌ها کلید خورد. بالستیک‌های ایرانی آسیبی جدی به تأسیسات این پایگاه آمریکایی زدند. بوی جنگ، اما از قلب خاورمیانه بلند شده بود. همه منتظر واکنش دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا به این حمله بودند که اتفاقی رخ داد که به ذهن هیچ کس خطور نمی‌کرد.
برای چند ساعت پدافند هوایی سپاه در اقصی نقاط ایران فعال شده بود تا با هرگونه اقدام متقابل آمریکا مقابله کند، اما همین فضای جنگی چند ساعته فاجعه رقم زد. پدافند هوایی سپاه، مستقر در پرندک هواپیمای مسافربری اوکراینی که از با ۱۷۶ سرنشین، دقایقی بود که باند فرودگاه امام خمینی را به مقصد اوکراین ترک کرده بود، به اشتباهاً مورد حمله قرار داد و به فاصله دقیقه‌ای دو موشک به سمت آن شلیک کرد و روی هوا منهدمش کرد.
سقوط جایگاه نهاد اطلاع‌رسانی رسمی
ایران بلافاصله علت سقوط را نقض فنی اعلام کرد. بسیاری از کارشناسان و کاربران مجازی، اما بنا به شواهدی فرضیه مورد هدف قرار گرفتن هواپیما را مطرح کردند. واکنش نیرو‌های مسلح به این فرضیه، قاطعانه به نظر می‌رسید. ابوالفضل شکارچی، سخنگوی نیرو‌های مسلح این فرضیه را دروغ محض خواند و آمریکایی‌ها و خط نفاق را مشغول جنگ روانی علیه جمهوری اسلامی دانست.
انتشار فیلمی از موبایل یک کارگر ساکن منطقه سقوط هواپیما که آن موقع صبح برای کشیدن سیگار از خانه‌اش بیرون آمده بود، فرضیه را قوت بخشید. رسانه‌های ایرانی مشغول رد مقوله حمله موشکی به هواپیما بودند که مقامات اطلاعاتی آمریکا اعلام کردند تصاویر ماهواره‌های شناسایی مادون قرمز نشان می‌دهد که شلیک دو موشک به بدنه هواپیما را نشان می‌دهد. مقامات انگلیسی و کانادایی و اتریشی و استرالیایی و همچنین رسانه‌های غربی مانند نیویورک‌تایمز، همه و همه از انهدام هواپیما توسط موشک‌های دفاعی سپاه صحبت می‌کردند و نیرو‌های مسلح و سخنگوی دولت و نهاد رسمی اطلاع‌رسانی در ایران و به تبع، تمامی رسانه‌ها این فرضیه را قویاً رد می‌کردند و آن را عملیات روانی دولت آمریکا می‌نامیدند. خبرگزاری تسنیم پا را از این هم فراتر گذاشت و گزارشی میدانی از فرودگاه امام خمینی منتشر کرد که طبق آن مهندس پرواز ایرانی به مهندس اوکراینی انذار داده بود که هواپیما نقص فنی دارد، ولی اوکراینی‌ها بی‌توجه به این هشدار پرواز را انجام دادند و شد آن‌چه که شد! دولت روحانی با اعتماد به نفس بالا قصد داشت تا بار این اتهامات را از روی گرده نظام بردارد و حتی حسن روحانی با زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین تماسی تلفنی برقرار کرد تا هیئتی مشترک برای بررسی واقعه و رفع اتهام از ایران تشکیل شود. ایران حتی با وجود به اوج رسیدن سطح تخاصم، از آمریکا هم خواست تا در هیئت تحقیقاتی حضور داشته باشد و آمریکا هم این دعوت را پذیرفت!
سه روز بعد، اما در حالی که برخی از شبکه‌های صدا و سیما در حال رد فرضیه ساقط شدن هواپیمای اوکراینی توسط موشک‌های ایرانی بودند و در این راستا، به شایعه‌پراکن‌ها طعنه و کنایه می‌زدند، ستاد کل نیرو‌های مسلح شلیک دو موشک به این هواپیما را تأیید کرد. در اطلاعیه ستاد کل نیرو‌های مسلح، «خطای انسانی غیرعمد در تشخیص شی پرنده» اعلام شده‌است.
عواقب پسینی این واقعه پر شمار بود، از واکنش‌های شدیداللحن خانواده‌های سینه سوخته کشتگان این واقعه، به خصوص حامد اسماعیلیون که همسر و فرزندش در این پرواز جان سپردند، تا برگزاری چند تظاهرات به مناسبت یادبود کشتگان. یکی از عواقب تلخ این حادثه، اما سقوط اعتبار دستگاه رسمی اطلاع‌رسانی کشور و به تبع آن نزول کم نظیر جایگاه رسانه‌های رسمی بود.
ابعاد مختلفی از این واقعه هنوز هم بعد از یک سال پوشیده است، کمااینکه امروز، حسن روحانی در جلسه هیئت دولت اعلام کرد: «دولت بر محاکمه مسببان این حادثه اصرار دارد.» با این حال، اما هنوز مشخص نیست که مسبب این خطای انسانی که یا چه کسانی بوده‌اند. یا این سؤال که چرا وقتی فضای جنگی بر کشور حاکم بود، چرا ساختار نظامی کشور اقدام به توقف پرواز‌ها و به‌اصطلاح پاک کردن خطوط هوایی کشور نکرد؟
همه می‌دانیم اطلاعات مربوط به حوزه‌های نظامی عموماً رده‌بندی سری و محرمانه دارند و گردش آزادانه اطلاعات آن‌ها پیچیده‌تر از اخبار و اطلاعات سایر حوزه‌ها است. با این حال، اما جبران لطمه‌ای که افکار عمومی از سوی نهاد رسمی اطلاع‌رسانی کشور طی سه روز پنهان‌کاری و کتمان حقیقت واقعه‌ای که رخ داده بود، خیلی سخت و بسیار زمان‌بر خواهد بود. این پروسه زمان‌بر نیاز به اعمال اصلاحاتی در ساختار اطلاع‌رسانی عمومی دارد که البته تجربه این یک ساله نشان می‌دهد که چندان عزم برای آن وجود ندارد.
ایران، خسته از دشمنی‌ها
حالا در حالی به سالگرد انهدام هواپیمای اوکراینی رسیدیم که اخبار جسته‌وگریخته و بررسی تحرکات آمریکا در منطقه حاکی از احتمال رخدادی نظامی در منطقه است. سطح تنش‌ها بالا است و با رسیدن به سالگرد این سلسله وقایع، طرفین احتمالی مبنی بر واکنشی از طرف مقابل را می‌دهند و همین امر سبب شده تا باز هم سایه‌ای از منازعه و جنگ بر منطقه خاورمیانه افکنده شود. حالا و در سالگرد فاجعه هواپیمای اوکراینی، اما می‌دانیم که سایه جنگ هم می‌تواند مستقیماً تلفاتی در پی داشته باشد.
امروز سپاه پاسداران، در بیانیه‌ای به مناسبت واقعه انهدام هواپیمای اوکراینی نوشت که این اتفاق تلخ که در پی ماجراجویی‌های ضد انسانی و اقدامات تروریستی امریکا در منطقه به وقوع پیوست و انتقام سخت از آنان نیز دستور کار پاسداران انقلاب و مجاهدان مؤمن امت اسلامی خواهد بود.
مدت‌ها است که جنگ اقتصادی به ایران تحمیل شده است و بسیاری در داخل امیدوارند که با خروج ترامپ از کاخ سفید و روی کار آمدن جو بایدن، بتوان این منازعه را به صلح بدل کرد و البته که صلح پایدار هدفی والا برای بسیاری از مردم ایران است، مردمانی که طی این چهار دهه بار‌ها تلخی انواع جنگ را با گوشت و پوست و خون خود درک کرده‌اند. تجربه واکنش‌ها نسبت به واقعه پرواز اوکراینی نشان داد که بخش عظیمی از ایرانیان خسته از تلاطم‌های بین‌المللی و به دنبال پایان کینه‌توزی‌های غرب و آمریکا علیه ایران و نیز خواهان آرام کردن فضای بین‌المللی از سوی ایران هستند.
