یک مسئله مهم در صندوق بازنشستگی کشوری، رابطه تعهدات این صندوق با منابع موجود آن است. بر اساس آخرین مطالعات اکچوئری، تعهدات به روز و حال شده این صندوق، نزدیک به هزار و پانصد هزار میلیارد تومان است. یعنی اگر مثلا قرار باشد همین امروز صندوق بازنشستگی کشوری را تعطیل، و بدهی‌ها و تعهدات آن تسویه شود، به هزار و پانصد هزار میلیارد تومان، منبع مالی نیاز است. این در حالی است که تمام دارایی‌های این صندوق با لحاظ کردن تورم دو سال گذشته، تجدید ارزیابی دارایی‌ها و شرایط افزایش قیمت سهام در بورس در اول سال، به صورت تخمینی، چیزی حدود ۲۰۰ هزار میلیارد تومان است. در واقع تقریبا ۸ برابر دارایی‌های موجود امروز صندوق، تعهدات انباشته، وجود دارد.
دیدارنیوز ـ مهدی الیاسی: در مهر سال ۱۳۹۶ بود که مسعود نیلی به تشریح ۶ ابرچالش اقتصاد ایران پرداخت. وی از «بحران منابع آب کشور»، «مسائل زیست محیطی»، «صندوق بازنشستگی»، «بودجه دولت»، «نظام بانکی» و «بیکاری» به‌عنوان ۶ ابرچالش اقتصاد ایران یاد کرد که باید برای هر یک استراتژی مشخص و معینی داشت.
مسعود نیلی در خصوص بحران صندوق‌های بازنشستگی تاکید کرد: «در زمان وضع قواعد حاکم بر صندوق‌های بازنشستگی، تعادل در صندوق را لحاظ نکردیم.». صندوق‌های بازنشستگی یکی از مسائل بسیار مهم در هر اقتصادی است چرا که بخش قابل توجهی از جمعیت کشور، اعم از شاغلان و بازنشستگان را در برمی‌گیرد و پیامد هر گونه آسیب به این صندوق‌ها، بخش بزرگی از جمعیت کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از حیث گستره و ژرفای تاثیرگذاری، تنها شاید نظام بانکی با صندوق‌های بازنشستگی قابل قیاس باشند.
در گزارش پیش رو به تشریح وضعیت «صندوق بازنشستگی کشوری» خواهیم پرداخت تا درک بهتری از وضعیت این صندوق شکل بگیرد و با شناخت بهتر، امکان تدوین راهکار مناسب‌تر برای حل معضلات آن فراهم شود.
مجموع مصارف و تعهدات «صندوق بازنشستگی کشوری» در سال ۱۳۹۹ که مبلغ همسان‌سازی در آن نیست، مبلغ ۷۸ هزار میلیارد تومان است. این عدد جمع کل منابع مورد نیاز، شامل مبلغ تعهدات این صندوق به بازنشستگان است. تعهدات قانونی شامل هزینه حقوق بازنشستگان، همسان‌سازی سال‌های قبل، بخشی از همسان‌سازی امسال، عائله‌مندی، استرداد کسور و سایر موارد است.
از این هزینه ۷۸ هزار میلیارد تومانی، حدود ۷۴ هزار میلیارد تومان به صورت مستقیم به بازنشستگان پرداخت می‌شود. نکته جالب توجه این که در سال ۱۳۹۹ دولت حدود ۵۸ هزار میلیارد تومان از مبلغ ۷۸ هزار میلیارد تومان را به صورت مستقیم، خودش پرداخت می‌کند. در واقع در بودجه صندوق بازنشستگی کشوری، حدود ۷۵ درصد از هزینه‌ها با کمک مستقیم دولت تامین می‌شود.
۱۸ درصد منابع از محل کسورات شاغلان تامین می‌شود
حدود ۱۸ درصد منابع مورد نیاز صندوق بازنشستگی کشوری از محل کسورات از شاغلین تامین می‌شود. حدود ۴ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان نیز از محل سودی نقدی است که شرکت‌های صندوق، پرداخت می‌کنند. در واقع سود نقدی شرکت‌های صندوق بازنشستگی کشوری تقریبا ۶ درصد منابع صندوق را برای پرداخت به بازنشستگان تامین می‌کند.
یکی از اساسی‌ترین مسائل در هر صندوق بازنشستگی، تامین نقدینگی است که وضعیت آن شرح داده شد.
تعهدات، ۸ برابر دارایی‌ها
مسئله دوم در صندوق بازنشستگی کشوری، رابطه تعهدات این صندوق با منابع موجود آن است. بر اساس آخرین مطالعات اکچوئری، تعهدات به روز و حال شده این صندوق، نزدیک به هزار و پانصد هزار میلیارد تومان است. یعنی اگر مثلا قرار باشد همین امروز صندوق بازنشستگی کشوری را تعطیل، و بدهی‌ها و تعهدات آن تسویه شود، به هزار و پانصد هزار میلیارد تومان، منبع مالی نیاز است. این در حالی است که تمام دارایی‌های این صندوق با لحاظ کردن تورم دو سال گذشته، تجدید ارزیابی دارایی‌ها و شرایط افزایش قیمت سهام در بورس در اول سال، به صورت تخمینی، چیزی حدود ۲۰۰ هزار میلیارد تومان است. در واقع تقریبا ۸ برابر دارایی‌های موجود امروز صندوق، تعهدات انباشته، وجود دارد.
همسان‌سازی، تعهدات را افزایش می‌دهد
توصیف فوق‌الذکر وضعیتی است که صندوق بازنشستگی کشوری، اکنون با آن مواجه است. اگر تعهد همسان‌سازی اخیر را هم به آن اضافه کنیم، ارقام تعهدات در طول زمان بسیار افزایش پیدا خواهد کرد در حال حاضر دولت ۵۷ هزار میلیارد تومان از کسری منابع صندوق را پرداخت می‌کند. دولت متعهد شده به دلیل اجرای برنامه همسان‌سازی امسال مبلغ ۱۲ هزار میلیارد تومان دیگر نیز پرداخت کند. یعنی به جز ۵۷ هزار میلیارد تومانی که دولت باید بپردازد، با اضافه شدن این ۱۲ هزار میلیارد تومان، دولت همین امسال باید حدود ۷۰ هزار میلیارد تومان از کسری منابع صندوق بازنشستگی کشوری را تامین کند و با توجه به افزایش حقوق در سال‌های بعد این عدد هر سال بزرگ‌تر می‌شود و جهش خواهد داشت.
همین امسال صندوق بازنشستگی کشوری باید حدود ۵ تا ۶ هزار میلیارد تومان دارایی بفروشد که با توجه به تعهد اضافه شده همسان سازی، بتواند هزینه‌ها را پوشش داده و امسال را پشت سر بگذارد. یعنی ۷۰ هزار میلیارد تومان از بودجه عمومی کشور فقط بابت کسری منابع صندوق بازنشستگی کشوری، در این صندوق هزینه می‌شود. دولت در سایر صندوق‌ها نیز کم و بیش با همین وضعیت مواجه است.
بحران صندوق‌های بازنشستگی
وقتی از بحران در صندوق‌های بازنشستگی صحبت می‌شود، وضعیتی که در بالا تشریح شد، مد نظر است. به بیان بهتر به طور دائمی، وابستگی صندوق‌ها به دولت و منابع عمومی در حال افزایش پیدا کردن است. هزینه‌های سالمندی در ایران در حال افزایش یافتن است. در حال حاضر در قوانین و مقررات عمومی هم عملا امکانی برای این که بشود از وابستگی این صندوق‌ها به منابع دولت کاست، وجود ندارد. یکی از راه‌های متصور، کنترل هزینه‌ها است. کنترل هزینه‌ها به چه شکل باید صورت بگیرد؟ یک راه این است که قوانین بازنشستگی اصلاح شود. این مسیر معمولا فرایند بسیار سختی دارد. افکار عمومی به ادعا‌های سیاست‌گذاران اعتماد چندانی ندارند و هر حرفی در این حوزه در افکار عمومی و بازنشستگان این گونه تعبیر می‌شود که قرار است امکانات کنونی آنان حذف شود.
مبلغ کسری منابع صندوق‌ها، در آستانه هم‌اندازه شدن با حقوق کارمندان شاغل!
در حال حاضر کسری منابع صندوق‌های بازنشستگی به نحوی است که مبلغی که دولت برای تامین کسری منابع این صندوق‌ها پرداخت می‌کند در آستانه هم اندازه شدن با حقوق ماهانه‌ای است که به کارمندان شاغل، پرداخت می‌کند. با ادامه این روند در سال‌های آینده ممکن است بخش عمده بودجه عمومی کشور بابت تامین کسری منابع صندوق‌ها بلعیده شود. از این جهت وضعیت صندوق‌های بازنشستگی باید به صورت ویژه مورد توجه مسئولان و سیاست‌گذاران قرار بگیرد.
ضریب پشتیبانی صندوق بازنشستگی کشوری به ۰.۷ رسید
تا آخر شهریور ماه امسال تعداد کسورپردازان صندوق بازنشستگی کشوری حدود یک میلیون نفر است. این در حالی که تعداد بازنشستگان و مجموع کسانی که از این صندوق، حقوق بازنشستگی دریافت می‌کنند حدود یک میلیون و ۴۷۰ هزار نفر است. یعنی ضریب پشتیبانی این صندوق، ۰.۷ است. ضریب پشتیبانی، نسبت تعداد کسور پردازان به تعداد حقوق بگیران است. ضریب پشتیبانی، یکی از شاخص‌های بسیار مهم در صندوق‌های بازنشستگی است. این ضریب در یک صندوق پایدار باید عدد ۳ باشد. یعنی کسورپردازان باید ۳ برابر بازنشستگان باشند. در یک صندوق موفق و پویا این ضریب ۶ الی ۷ است. در حال حاضر، ضریب پشتیبانی صندوق بازنشستگی ۰.۷ است. تمامی مطالعات نشان می‌دهد صندوق بازنشستگی کشوری به سوی دوران پیری و بحران پیش می‌رود.
در حال حاضر، وضعیت به گونه‌ای است که اگر دولت کسری منابع صندوق بازنشستگی را خودش مستقیما پرداخت نکند، این صندوق توانایی پرداخت حقوق بازنشستگان را ندارد. این کسری نیز هر سال با شیب صعودی در حال افزایش است. در واقع اگر دولت کسری منابع صندوق را پرداخت نکند، صندوق بازنشستگی مجبور به فروش دارایی‌هایش می‌شود که آن هم برای دو الی سه سال کفاف پرداخت حقوق بازنشستگان را می‌دهد. نکته جالب توجه این که ارزش دارایی صندوق بازنشستگی به دلیل تورم دو سال گذشته به عدد ۲۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده است، تا پیش از آن، ارزش دارایی صندوق بازنشستگی کشوری حدود ۷۰ هزار میلیارد تومان بود، یعنی با فروش تمام دارایی‌ها فقط برای یکسال امکان پرداخت حقوق بازنشستگان این صندوق وجود داشت!
