ترامپ رئیس جمهور آمریکا شود یا بایدن؛ آیا نتیجه برای کشور ما فرقی ندارد؟ اولین نشانه رد این گزاره را می‌توان در واکنش بازار به پیروزی بایدن دید. هنوز انتخاب شدن بایدن قطعی نشده بود که قیمت دلار و سکه و خودرو در ایران به شکل کم سابقه‌ای سقوط کرد. از سوی دیگر با وجود فیلترینگ و استفاده از فیلترشکن و تغییر آی‌پی‌های اینترنتی ایران، باز هم پیگیری ویژه اخبار انتخابات توسط ایرانیان باعث شد کاربران ایرانی در زمره صدرنشینان جدول آنانی باشند که به هر دلیل انتخابات آمریکا را پیگیری می‌کنند. این پیگیری ویژه نیز نشانه دیگری از تأثیر انتخابات آمریکا بر ایران است.
مذاکره با آمریکا نقل محافل سیاسی ایران است و حالا بسیاری از فرصتی استثنایی می‌گویند که با روی کار آمدن بایدن برای ایران ایجاد شده است. این فضا، اما دو گروه مخالف دارد. گروه اول گروه متکثری هستند که بخشی از قهر کنندگان با صندوق‌های رأی را تشکیل می‌دهند. آن‌ها اگرچه فی‌النفسه با برقراری رابطه با آمریکا موافق‌اند، اما معتقدند که مشارکت مجدد در انتخابات نتیجه‌ای به جز آن‌چه در سال ۹۶ شاهدش بودیم نخواهد داشت و اعتقاد دارند اینگونه نیست که منافع عمومی ملت و منافع ساختار سیاسی الزاماً هم‌پوشانی کامل داشته باشد. آن‌ها گمان می‌کنند که توافق با آمریکا تنها کمی بهبود وضعیت ساختار سیاسی را به دنبال دارد و همچنان که در دور پیش هم هسته سخت قدرت با نپیوستن به FATF و مقاومت در برابر برجام دو و سه، در برابر بهبود اوضاع اقتصادی ایستادگی کرد، این بار هم شرایط به همان سیاق پیش خواهد رفت. به نظر می‌رسد که این گروه از هر گونه تحول درون‌زایی ناامید شده است و اگرچه امیدوار است که با روی کار آمدن بایدن اوضاع و احوال اقتصادی بهبود یابد، ولی نسبت به اصلاحات درونی ناامید است.
گروه دوم، نیرو‌های عموماً ایدئولوژیک نزدیک به هسته سخت قدرت‌اند که نفع را در عناد و معارضه با آمریکا می‌بینند و از اساس با هرگونه مذاکره با آمریکا مخالف‌اند. برای مثال می‌بینیم که سردار نقدی، معاون هماهنگ کننده کل سپاه پاسداران در رابطه با وجود زمزمه‌های مذاکره با آمریکا گفت: «سرنوشت اقتصاد ایران را به رژیم در حال سقوط آمریکا گره نزنید.» نقدی در ادامه شروع به تهدید کرد و گفت: «خدا را شکر رژیم خبیثی که خون حاج قاسم عزیز را ریخت گرفتار بی اعتباری بی سابقه و رسوایی جهانی شد که حالا حالا‌ها ادامه خواهد داشت؛ هم ترامپ قاتل و هم بایدن که از این قتل و جنایت صریحاً حمایت کرد دچار مخمصه‌ای شده‌اند که انشالله به مرگ این رژیم منتهی خواهد شد. جریانات داخلی هم که در کشور با تخطئه‌ی جهاد حاج قاسم در سوریه و عراق و نوای سازش با آمریکا خون به دل حاج قاسم کردند، منتظر چنین مجازات و رسوایی از سوی خداوند باشند و آن‌هایی که می‌خواهند از رفتن سگ زرد و آمدن شغال دستمایه‌ای برای کوک کردن دوباره نوای سازش درست کنند باید بدانند که مردم ایران عاقل‌اند و از حوادث درس می‌گیرند و سرنوشت اقتصاد و معیشت خود را به ارتباط با یک رژیم در حال سقوط و درگیر جنگ‌های داخلی گره نخواهند زد.»
ادعای حمایت بایدن از اقدام ترامپ در ترور شهید قاسم سلیمانی چیزی است که بسیاری دیگر از نیرو‌های مخالف مذاکره که امید داشتند تا ترامپ روی کار آید تا بتوان بیش از پیش به منازعه با آمریکا پرداخت، به آن اشاره‌کرده‌اند. آن‌ها از روی کار آمدن بایدن ناخرسندند و از شکل‌گیری پاچه‌های مذاکره عصبانی.
بخش دیگری از اصولگرایان، اما نگاه متفاوتی نسبت به رابطه با آمریکا دارند. آن‌ها ادامه روند فعلی در مملکت را ناممکن می‌دانند و از این رو نیاز به توافق با آمریکا را درک می‌کنند، اما به هیچ وجه نمی‌خواهند که اعتبار حاصل از این توافق به حساب میانه‌رو‌ها و اصلاح‌طلبان واریز شود، لذا به نظر می‌رسد که قصد دارند تا چینش میز مذاکره احتمالی را تا پس از انتخابات ۱۴۰۰ به تعویق بیاندازند و امید دارند بتوانند به واسطه قهر عمومی با صندوق رأی و با استفاده از ابزار نظارت استصوابی، پیروز تضمین شده انتخابات ریاست جمهوری آتی باشند. ترسیم این چشم‌انداز موجب شده تا رقابت داخلی در بین اصولگرایان جدی‌تر از هر زمان دیگر شود.
اصلاح‌طلبان که در حضیض عمر بیست و سه ساله خود قرار دارند، حالا کورسویی از امید را در میان سیه‌روزی‌های این روزگار تیره پیداکرده‌اند. اعتماد عمومی و نیاز حاکمیت به اصلاح‌طلبان دو امکان اصلاح‌طلبان برای حضور در عرصه قدرت است و این جریان چند سالی است هر دو را از دست داده است. حالا و با پیروزی بایدن بخشی از اصلاح‌طلبان امیدوار شده‌اند تا با تبدیل بحث مذاکره با آمریکا به موضوع اصلی انتخابات بتوانند مجدداً اقبال عمومی به کف بیاورند. از سوی دیگر امید دارند تا با توجه به نیاز حاکمیت به مذاکره با آمریکا، مجدداً تاریخ برای آن‌ها تکرار شود و مثل سال ۹۲، نیرو‌های میانه‌رو و اصلاح‌طلب از سوی حاکمیت به عنوان کارگزار توافق بین‌المللی پذیرفته شوند. آن‌ها به ۹ ماه باقیمانده از عمر دولت روحانی نیز چشم دارند.
دولت دوم روحانی تا به اینجای کار خاطره بدی برای حافظه عمومی ایرانیان به جا گذاشته است و حالا دولت و حامیانش امید دارند تا با استفاده از فرصت پیش آمده بتوانند تا تصویر دولت دوازدهم را در اذهان عمومی بهبود دهند. روزنامه جمهوری‌اسلامی در همین راستا نوشت: «ماجرای انتخابات آمریکا بر تمایل ملتی که با صندوق‌های رأی قهر کرده بود نیز رفته‌رفته تأثیر می‌گذارد و شاید راه باقیمانده تا انتخابات ۱۴۰۰ آن‌گونه که یک جریان خاص می‌اندیشد آسان و هموار برایشان نباشد. دولت و دستگاه سیاست خارجی آن نباید به تهدیدات و خط و نشان کشیدن‌های افراطیون اهمیتی بدهند. دولت آقای روحانی در فرصت نه ماهه باقیمانده هنوز می‌تواند با تدبیر، امید را به مردم برگرداند.»
قابل پیش‌بینی است که دولتی که برجام را در کارنامه دارد حالا حاضر نخواهد بود فرصت پیش آمده به میانجی انتخاب شدن بایدن را به راحتی از دست بدهد. حسن روحانی چندی پیش از صلح امام حسن (ع) گفت و در بین تندرو‌های جریان رقیب ولوله‌ای به پا کرد و در روز برگزاری انتخابات آمریکا هم گفت: «برای ما شیوه دولت بعدی آمریکا مهم است، نه فرد و حزب. ما می‌خواهیم به جای تحریم احترام باشد، هر کسی باشد. اگر آمریکا تحریم را کنار گذاشت و احترام را جایگزین آن کرد شرایط ما فرق می‌کند. اگر آمد به جای تهدید، تکریم و احترام ملّت ایران را پیشه کرد، شرایط ما فرق می‌کند.»
اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور هم در واکنشی توییتری به نوعی از حضور بایدن در کاخ سفید استقبال کرد و نوشت: «سرانجام با اعلام نتیجه انتخابات آمریکا، دوران ترامپ و تیم ماجراجو و جنگ‌طلب او به پایان رسید. نقض معاهده‌های بین‌المللی از محیط‌زیست تا تحریم‌های اقتصادی و ضد انسانی علیه ملت ایران و حمایت از تروریسم و نژادپرستی، شاکله سیاست‌های ترامپ بود. ملت ایران که با مقاومت در مقابل سیاست فشار حداکثری ترامپ ایستاد، رنج‌های ناشی از اخلال گسترده درمعیشت خود، عدم دسترسی بیماران به دارو و ترور سردار سلیمانی عزیز را فراموش نخواهد کرد. امیدوارم شاهد تغییر سیاست‌های مخرب آمریکا و بازگشت به قانون و تعهدات بین‌المللی و احترام به ملت‌ها باشیم.»
در هر حال انتخاب جو بایدن و حضور دموکرات‌ها در کاخ سفید؛ بر فضای سیاسی ایران موثر خواهد بود. این که این تحول مهم چه تاثیراتی خواهد داشت به نظر به ۴ پارامتر مهم بستگی دارد: ۱- تحلیل و اولویت‌ها و راهبرد‌های هسته سخت قدرت در ایران ۲- تحلیل و اولویت‌ها و راهبرد‌های تیم جو بایدن در کاخ سفید ۳- برداشت و تحلیل گروه‌های مختلف اجتماعی از امکان‌های تخاصم و توافق در ماه‌های آینده و در نهایت ۴- تحلیل و راهبرد‌های اصلاح‌طلبان و میانه‌رو‌های خواهان توافق در ایران.
با این حال به نظر می‌رسد که در شرایطی که حداقل دو پارامتر از ۳ پارامتر اول به سود اصلاح‌طلبان تغییر نکند یا حداقل به شدت به زیان آن‌ها نباشد؛ بعید است که رفتار و راهبرد اصلاح‌طلبان بتواند در تغییر شرایط و اوضاع چندان موثر باشد. امری که باید برای روشن شدن بیشتر آن تنها چند هفته به انتظار نشست.
