دیدارنیوز – رسول شکوهی: انسان‌های زیادی در طول تاریخ به دنبال جاودانگی بوده اند. در دوره‌هایی حتی برخی به کیمیاگری روی آوردند تا خود را جاودانه کنند. انسان‌هایی هم هستند که در تاریخ با گونه‌ای از کیمیاگری خود را جاودانه کرده اند. اما جنس کیمیاگری آن‌ها متفاوت است. محمدرضا شجریان از آن انسان‌هایی است که با کیمیاگری هنر و صدای خود جاودانه شده است.
ویدئوی کامل این گفتگو
اول مهر ۹۹ این استاد موسیقی ایرانی ۸۰ ساله می‌شود. به همین بهانه دیدار به سراغ امیر اثنی عشری از خوانندگان جوان موسیقی ایرانی رفته است تا با نگاهی تحلیلی به زندگی و آثار شجریان ادای دینی نسبت به این چهره بی نظیر تاریخ فرهنگ و هنر و ایران کرده باشد. اثنی عشری سابقه شاگردی محمدرضا لطفی و محمدرضا شجریان را در کارنامه خود دارد و روایت‌های او از بزرگان موسیقی ایرانی شنیدنی است. امیر اثنی عشری دستی بر حوزه پژوهش موسیقی نیز دارد. رساله دکتری او با موضوع «سیر تطور تصنیف و ترانه در ایران از قاجار تا امروز» در رشته ادبیات و زبان فارسی است و می‌توان گفت او علاوه بر تسلط بر موسیقی ایرانی در این حوزه پژوهش نیز داشته است.
امیر اثنی عشری به این نکته اشاره می‌کند که برای تحلیل محمدرضا شجریان باید این مساله را در نظر گرفت که او را در یک مجموعه و با عوامل مختلف باید دید و تحلیل کرد. اثنی عشری به سابقه شجریان اشاره می‌کند. همراهی شجریان با استادانی نظیر عبادی، مهرتاش، پایور، برومند، دوامی و ... در دوره‌های ابتدایی فعالیت هنری نکته‌ای است که اثنی عشری به آن اشاره می‌کند. آموزش در محضر استادانی که ذکر شد، در موفقیت این خواننده موسیقی ایرانی بسیار مهم است. به عقیده اثنی عشری شاگردی شجریان در محضر این استادان و در ادامه همراهی او با چهره‌هایی نظیر هوشنگ ابتهاج، محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیان و حسین علیزاده و به صورت کلی مجموعه گروه عارف و شیدا که در ادامه گروه چاووش را به وجود می‌آورند نیز در ساختن چیزی که امروز می‌شناسیم تاثیر گذار است.
امیر اثنی عشری به تحولات سیاسی اجتماعی ایران و همراهی شجریان با جریان‌های مردمی اشاره می‌کند و می‌گوید: «انقلاب ۵۷ و بعد از آن دوران جنگ دو مجموعه مشخص در همراهی مردم دارد که می‌توان به چاووش ۲ و چاووش ۶ اشاره کرد. بودن در هیجانات و آمال و آرزو‌های مردم باعث می‌شود که مردم حس کنند که هنرمند در کنار آن‌ها قرار دارد و او را از خود بدانند».
او به این نکته اشاره می‌کند که هنرمند چه زمانی چه حرفی را بزند یا نزند در اقبال عمومی هنرمند بسیار تاثیرگذار خواهد بود. او به ماجرای امتناع شجریان و لطفی از سفر به مسکو و احضار آن‌ها به ساواک اشاره می‌کند و این نکته را یک نمونه از همراهی هنرمندان آن دوره با مردم می‌داند که در اقبال عمومی به این افراد اثر زیادی داشته است. در این رابطه می‌توان به ماجرای زلزله بم و همراهی استاد شجریان نیز اشاره کرد.
اثنی عشری در کنار مسائل اجتماعی و همراهی شجریان با مردم به توان موسیقیایی او نیز اشاره می‌کند. این خواننده موسیقی ایرانی به تجربه شاگردی خود در کلاس‌های آواز محمدرضا شجریان اشاره می‌کند و به اصرار او به تمرین زیاد می‌پردازد. اثنی عشری در این باره می‌گوید: «یک ویژگی شاخص افراد بزرگ مثل استاد شجریان پرکاری و عشق بازی با کاری است انجام می‌دهند. بزرگان ما به این فکر نکردند که چه کنند تا دیده شوند. تلاش کردند و پشتکار داشتند و تصمیمات مهمی گرفتند و در موضوعات اجتماعی حضور داشتند و همه این عوامل در یک مجموعه وضعیت امروز آن‌ها را ساخته است».
این خواننده موسیقی ایرانی به تسلط استاد شجریان بر کار‌های گذشتگان موسیقی ایرانی اشاره می‌کند. او به این نکته اشاره دارد که تسلط استاد شجریان بر خوانندگان قبل از خود باعث شده که او یک جامعیتی پیدا کند و خلاصه‌ای از همه آن‌ها باشد که در کنار حس و خلاقیت و توان خود او را تبدیل به پدیده‌ای کرده است که امروز می‌شناسیم. اثنی عشری در این باره می‌گوید: «ما وقتی آواز‌های ایشان را می‌شنویم رنگ و بوی گذشتگانی نظیر بنان و طاهرزاده و قمر و ... را می‌بینیم. ایشان حتی در خواندن ربنا از جناب ذبیحی از مناجات خوان‌های مطرح کشور در آن دوره نیز بهره گرفته اند».
اثنی عشری به جست و جو گری و مراجعه به گذشتگان و شناخت کامل از پیشینه موسیقی ایران در استاد شجریان اشاره می‌کند که در کنار خلاقیت و نوآوری و توان بالای او باعث شده است که شجریان، شجریان شود. او به شناخت و فهم شجریان نسبت به شعر نیز اشاره می‌کند. او به تنوع شاعران و آهنگ سازان در آثار شجریان اشاره می‌کند که همین مساله از شناخت بالای او از شعر و موسیقی نتیجه می‌شود و همین طیف گسترده باعث شده است که هر کسی با شجریان که روبرو می‌شود دست خالی بر نمی‌گردد.
برخی از منتقدین استاد شجریان او را متهم به انحصار و انسداد در موسیقی ایرانی می‌کنند. در این باره از اثنی عشری پرسیدم. او باز هم به مجموعه‌ای از عوامل که شجریان را ساخته است اشاره می‌کند. اثنی عشری به این نکته اشاره می‌کند که تلاش و پشتکار استاد شجریان و تولیدات با کیفیت مجموعه هنرمندان که فقط صدای شجریان در آن‌ها بود را نمی‌توان منکر شد. بر اساس گفته‌های اثنی عشری محدودیت‌هایی که برای برخی هنرمندان در سال‌های ابتدایی انقلاب به وجود آمد در تک صدایی تاثیر گذار بود، ولی بخش مهم‌تر ماجرا همان تلاش و جست و جوگری است که شجریان داشت و بسیاری از آدم‌ها تا به امروز نداشته اند.
اثنی عشری به صراحت اعلام می‌کند استاد شجریان استحقاق جایگاه امروزشان را قطعا دارند و نمی‌توان آن را به عوامل بیرونی نسبت داد. او در این باره می‌گوید: «ایشان یک مجموعه‌ای از استعداد‌ها و تصمیم گیری‌ها و کار‌ها هستند که شرایط اجتماعی کمک کرده است تا با اقبال عمومی ویژه‌ای روبرو شوند».
گفتگو با امیر اثنی عشری بخش‌های دیگری نیز دارد که پیشنهاد می‌شود حتما آن را ببینید. این گفتگو تلاشی بود برای ادای دین به یکی از قله‌های فرهنگ و هنر ایران این بار از زاویه‌ای تحلیلی. دیدار تولد ۸۰ سالگی استاد محمدرضا شجریان را به خود تبریک می‌گوید. چون بودن او برای ما و جامعه ایران مبارک است.
