دیدارنیوز ـ پرستو بهرامی‌راد: بیروت روز‌های سیاهی را می گذراند. فشار و مشکلات اقتصادی نفس لبنان را بند آورده بود که انفجار شامگاه سه‌شنبه ۱۴ مرداد در بندر بیروت، عروس خاورمیانه را کاملا به کما برد.
این روز‌ها مردم آسیب دیده لبنان که سال‌ها درگیر جنگ داخلی بوده اند، علاوه بر مشکلات اقتصادی با بی خانمانی هم روبرو شده اند. در کف خیابان های بیروت خانه‌ها و مغازه‌های مردم به تلی از خاک تبدیل شده و خودشان مشغول جمع آوری ته مانده زندگیشان هستند. در واقع کشوری که به عنوان الگویی از تنوع و مقاومت در جهان عرب شناخته می شود به سمت فروپاشی حرکت می کند. لبنان سال ها درگیر جنگ های داخلی بوده و بعد از پایان این جنگ ها، این کشور با درگیری های مکرر با اسرائیل، منازعات فرقه ای، ترور‌های سیاسی و بحران های مختلف اقتصادی روبرو بوده است. از طرف دیگر عدم وجود دولت قدرتمند مرکزی هر روز به مشکلات این کشور افزوده است. انفجار بندر بیروت انگار تیر خلاص به بدنه کشتی روبه غرق شدن لبنان بود.
مردم لبنان خسته و نگران نظاره گر باقی‌مانده های پایتخت هستند. گزارشگر تلویزیون لبنان از مرد مسن درباره انفجار می پرسد و مرد سکوت کرده به دوربین زل زده است. وقتی گزارشگر از او دور می‌شود، بلند می گوید اگر حرفی نزدم به خاطر این نیست که حرفی ندارم بلکه دیگر حرفی نمانده است. دیدار بعد از پیگیری های بسیار توانست با دکتر علا آباریان، ایرانی مقیم لبنان که ۲۲ سال پیش به این کشور مهاجرت کرده و سابقاً خبرنگار بوده است، گفتوگویی داشته باشد و از وضعیت لبنان امروز، مردم کف خیابان و تبعات این انفجار برای دولت لبنان اطلاعاتی بدست آورد.
علا آباریان نخست در مورد تجربه خود از انفجار مهیب بندر بیروت بیان کرد: «من زمان انفجار در منزل بودم. نزدیک بندر چندین بلوار وجود دارد و من اکثر بعد از ظهر‌ها برای ورزش و تفریح به آنجا می روم. زمانی که من ماشین را روشن کردم که به سمت بندر بروم، صدای انفجار را شنیدم. بعد به سمت خیابان های اطراف منزلم رفتم. مردم در کوچه و خیابان می‌گفتند یا حمله هوایی اسرائیل است یا ترور شخصیتی. ولی بعد از چند دقیقه تلویزیون پخش مستقیم نشان داد که بندر بیروت در حال آتش‌سوزی است. دوستانی دارم که زخمی شدند و صدمه دیدند، ولی من ایرانی هستم و مقیم لبنان و تا جایی که اطلاع دارم از ایرانی‌ها کسی ضرر، زیان و آسیب ندیده است».
انفجاری در وقت تعطیلی
از همان لحظه اول انفجار بندر بیروت حرف و حدیث ها در مورد علت انفجار آغاز شد. بسیاری به دلیل ویدیو‌هایی هولناکی که در فضای مجازی پخش می شد احتمال کشتار وسیعی می دادند، اما آمار کشته های این انفجار مهیب به میزانی که حدس زده می شد، نیست.
آباریان در مورد علل رخداد این انفجار و آمار کشته ها گفت: «بندر بیروت در شمال شهر بیروت قرار دارد و تقریباً می توان گفت بزرگترین بندر در لبنان است. همچنین ۷۰ درصد تجارت لبنان از طریق این بندر صورت می گیرد. یک بندر دیگر هم شمال بیروت هست، اما بندر بیروت بزرگتر، قدیمی‌تر و با امکانات بیشتری است. متأسفانه آن طور که من تحقیق کردم، یک انبار که درونش مواد آتش‌زا اعم از فشفشه و ترقه بوده آتش می گیرد و مسئولین آتش‌نشانی می روند آن را خاموش کنند. اما در کنار این انبار، انبار شماره ۱۲ که حاوی ۲۷۵۰ تن مواد نیترات سدیم بوده، قرار داشته است. این مواد متعلق به یک کشتی که ۶سال و نیم پیش قرار بوده از کشور جورجیا به آفریقا برود، بوده است و کشتی از بیروت برای رسیدن به آفریقا رد می شود. کشتی ایرادی پیدا می کند و در بیروت توقف می کند و صاحب کشتی بدهی داشته است و بارش را در بندر مصادره می کنند. صاحب کشتی هم ول می کند و می رود. این مواد هم آتش‌زا و هم خطرناک بوده است. در این ۶ سال و نیم چندین بار تصمیم گرفته شد که این مواد را بفروشند یا برگردانند و یا استفاده کنند، ولی مدام این تصمیم عقب افتاد. دو الی سه ماه پیش خبر آمده بود که ترشحات و بو از این انبار می آید؛ متوجه شدند یکی از در‌های این انبار ترک برداشته است و بو به این دلیل بوده است. روز حادثه برای جوش دادن در انبار رفته بودند که آتش سوزی می‌شود و مسئولین آتش نشانی به موقع نرسیدند و یک دفعه منفجر می شود. خوشبختانه این اتفاق ساعت ۶:۲۵ الی ۶:۳۰ بعد از ظهر رخ داده و انفجار بعد از ساعت کاری بوده، چون کار اداره‌ها به دلیل کرونا تا ساعت ۲ است و ۶ بعد از ظهر فقط نگهبانان و کارمندان شیفت شب حضور دارند. در این منطقه دفاتر بازرگانی زیادی برای کار گمرکی قرار دارد؛ ولی به دلیل این شرایط تلفات کمتر بوده است. اگر در ساعات تعطیل نبود شاید تلفات به دهها هزار نفر می رسید. همچنین منازل و مغازه ها با خود بندر نیز فاصله ای بین ۵۰۰ الی ۶۰۰ متر دارد و صدمات جانی به همین باز کمتر است». با تعطیلی بیروت به دلیل کرونا تعداد تلفات کم بوده است، اما میزان تخریبی که انفجار ایجاد کرده به گفته مسئولین لبنان ۳ الی ۵ میلیارد دلار تخمیل زده شده است».
تبعات انفجار بندر بیروت
انفجار لبنان که بعد از انفجار‌های اتمی در هیروشیما و ناگازاکی، سومین انفجار بزرگ جهان لقب گرفت، قطعاً تبعاتی حداقل برای آب و هوا و شرایط عمرانی شهر دارد. هنوز خیلی از مکان ها قابل رفت و آمد نیست و به دلیل انفجار مواد شیمیایی، شهر هوای مساعدی برای تنفس مردمی که با کرونا هم دست و پنجه نرم می‌کنند، ندارد. شهروند لبنانی که با دیدار به گفت و گو پرداخته، گفت: «منزل من ۱۲ کیلومتر تا بندر فاصله دارد و به دلیل انفجار در و پنجره ها از جا درآمده است. موج انفجار تا فاصله ۱۵ کیلومتری احساس شده است. رو به روی بندر یک پل سه طبقه به نام شارل حلو وجود دارد که به عنوان گاراژ و ترمینال از آنجا استفاده می شود و مرکز حرکت اتوبوس ها و تاکسی های اردن و ترکیه وسوریه است. دولت گفته از این پل تردد نکنید، چون هر لحظه ممکن است پل بریزد. از سوی دیگر دولت از مردم بیروت خواسته که از خانه خود بیرون نیایند، چون هم مشغول تمییز کردن شهر هستند و هم موادی که منفجر شده بوی بد میدهد و خواسته اند کسی نزدیک منطقه حادثه دیده نشود. چون اگر باران بیایید این مواد هنوز در آسمان پخش است و شاید با آب باران قاطی شود و برای ریه و دستگاه تنفسی خطرناک باشد. از آن منطقه هنوز بوی بدی می آید. بویی که مثل بوی مواد شیمیایی است».
لبنانی ها، مردمی قوی و زنده
بیروت زیر حجم عظیمی از خرده شیشه ها غرق شده است. خشم، اضطراب، بهت و غم در چهره مردم بیروت کاملاً مشخص است. اما مردم بیروت با انفجار و خرابی و جنگ خو گرفته اند و به سرعت وضعیت را عادی می کنند. مردم در میدان ها جمع شده اند و کمک جمع آوری می‌کنند و با هشتگ زدن درب خانه هایی که سالم است را روی افرادی که بی خانمان شده اند باز کردند. در گزارشی که CNN پخش می کنند کسبه در حال جارو کردن جلوی محل کار خود هستند و سعی دارند به زندگی برگردند. علا آباریان از روحیه بالای مردم لبنان گفت: «خوشبختانه مردم لبنان زندگی را دوست دارند. همه می گویند لبنان را آباد می کنیم و لبنان را دوباره می سازیم. مردم لبنان ۱۵ سال جنگ داخلی دیده اند و همیشه هم با اسرائیل جنگ داشته اند. همیشه انفجار‌ها و اختلافات سیاسی بوده و مردم به اینگونه شرایط عادت دارند. مردم لبنان همیشه به دنبال شادی و خوشگذرانی و تفریح هستند. با این حال در این انفجار هنوز خانوادههایی هستند که عزیزانشان مفقود هستند و آنها نگران هستند. بقیه مردم در کوچه و خیابان می‌گویند باید خدا را شکر کنیم که روز تعطیل انفجار رخ داده و تلفات کمتر بوده است. با این حال مردم انتظار محاکمه مقصرین را دارند تا دل خانواده های داغدار آرام شود».
همه به دنبال قاتل بروسلی مقام های رسمی دولت لبنان انفجار مهیب بندر بیروت را حادثه اعلام کردند و کمیته ای برای شناسایی مقصیر تشکیل دادند. با این حال هنوز بعضی حزب الله و بعضی اسرائیل را عامل انفجار بیروت می دانند. در حقیقت همه به دنبال قاتل بروسلی می گردند. بعضی می‌گویند انبار مهمات حزب الله بوده است و بعضی ادعا دارند صدای هواپیما‌های جنگی اسرائیل را شنیده اند و یا جسم سیاهی در نزدیکی محل انفجار در آسمان دیده اند که شاید جنگنده اسرائیل بوده باشد. حرف و حدیث ها در مورد این انفجار سهمگین مطرح است و تا زمانی که دولت لبنان عاملین را مشخص نکند داستان ها ادامه خواهد داشت و هر کسی در هر جای دنیا نظری جدید در مورد این موضوع خواهد داد. ایرانی مقیم بیروت در خصوص اینکه مردم لبنان در مورد عامل حادثه بیروت چه نظری دارند، گفت: «وقتی بعد از انفجار من رفتم در خیابان دیدم دود سیاهی در آسمان از سمت شمال بیروت می آید. مردم می گفتند صدای شکستن دیوار صوتی جت اسرائیل را شنیده اند و کس دیگر گفت من صدای هواپیما را شنیدم. اما بعد از یک روز برای مردم لبنان تا حدودی مشخص شده که این انفجار کار اسرائیل نیست. آن منطقه بیروت که انفجار رخ داده در دست مسیحیانی است که با اسرائیل مشکلی ندارند. اگر اسرائیل بخواهد هدف را بزند مکانهای مهمی از حزب الله را میزند. از طرف دیگر بعضی گزارشگران تلویزیون و رسانهها می گویند انبار مهمات به حزب الله دارد. اما حزب الله اگر بخواهد چنین انبار مهماتی داشته باشد در این مکان نمی سازد. چون در بندر همه جور کشتی از همه کشور‌های دنیا می آید. این اتفاق تقصیر خود دولت لبنان است. مسئولین هم کم کم دارند اعتراف می‌کنند که مقصر هستند. مسئولین کمیته‌ای تشکیل دادند برای اینکه ببینند مقصر اصلی چه کسی بوده است و تا امروز مشخص نشده چه کسی بوده است. قرار است ظرف ۳ الی ۴ روز آینده مقصر یا مقصران حادثه بیروت مشخص شوند. بعضی می گویند از دادگاه حکم آمده بوده که باید انبار تخلیه می شده است و مسئول گمرک و بندر (که هم حزب سعد الحریری است) می گوید من گزارش دادم این موارد خطرناک است. در واقع هر کسی سعی دارد از خودش دفاع کند و مسئولیت را به گردن دیگران بندازد. در هر حال هر کسی که مقصر هست باید محاکمه شود، چون خانه‌های سیصد هزار نفر در بیروت منهدم شده است. در حقیقت یک قسمت بیروت عین هیروشیما بعد از بمباران اتمی، شده است». به گفته یک دانشجوی فلسفه دانشگاه آمریکایی بیروت مردم در شهر مقصر اصلی انفجار بندر بیروت را مدیریت بندر و گمرک بیروت میدانند که ۶ سال و نیم این مواد را در کنار شهر نگه داشته است.
لبنان بعد از انفجار به کدام سمت میرود؟چندی قبل کوه های زباله در خیابان های بیروت به نماد ناکارآمدی دولت لبنان بدل شده بود و امروز یک شهر نیمه ویرانه را باید به آن اضافه کرد. لبنان عادت دارد با زیرساخت های فروپاشیده بجنگد، زیرا از یک فاجعه به فاجعه دیگر وارد می شود. این روز‌ها که دولت حسان دیاب، نخست وزیر لبنان با اقتصاد فروپاشیده و تحریم های وسیع دست و پنجه نرم می کرد، حال با فاجعه مهیبی نیز روبه رو شده است. چندی قبل وزیر امور خارجه لبنان استعفا کرد و هشدار داد که عدم وجود یک بینش و اراده برای اجرای اصلاحات ساختاری در این کشور، آن را به یک کشور شکست خورده تبدیل کرده است. این کشور با ۱۸ فرقه مذهبی، مدتهاست یک دولت مرکزی ضعیف داشته که با فلج سیاسی و فساد سیستماتیک در این کشور روبرو است. از سوی دیگر بافت فرقه ای و طایفه ای لبنان باعث شده است هر کدام از آنها ساز خود را بزنند و دولت مرکزی تا حدودی کاره ای نباشد.
آباریان در مورد آینده دولت لبنان گفت: «دو گروه در لبنان همیشه حاکم بودند، چهارده مارس و هشت مارس. چهارده مارسی ها دوست دارند با آمریکا، غرب و عربستان رابطه داشته باشند و می گویند اسرائیل یک کشور مستقل است و ما با آنها جنگی نداریم. هشت مارسی ها بیشتر دوست دارند با ایران و سوریه رابطه داشته باشند و با اسرائیل بجنگند. دیروز یکی از نمایندگان چهارده مارس در مجلس لبنان استعفاء داد و خواهم بروم در دادگاه های بین المللی شکایت کنم، ولی در حقیقت او ۳۵ سال در قدرت بر سرکار بوده و زمانی خود او وزیر راه و ترابری بوده است. عده ای می خواهند از این فرصت سو استفاده کنند. علت هم این است که دولت جدید به وسیله حسان دیاب تشکیل شده است، که یک فرد تکنوکرات و آکادمیک است که دستش به خون آلوده نیست و تا امروز دزدی نکرده است. همچنین کابینه وی همه افراد تکنوکرات و وطنپرستی هستند که سابقه دولتی نداشته‌اند، ولی همه استاد دانشگاه و یا مهندس و با تجربه هستند. اکثر آنها هم تابع هیچ گروه و حزبی هم نیستند. در حقیقت با آمدن آنها عدهای متضرر شدند. حزب سعد الحریری از جمله است. در واقع فردی که هیچ فعالیت سیاسی نداشته است یک دفعه نخست وزیر شده است و به همین دلیل مدام برای او مشکل ایجاد می کنند. حتی حاضر شدند با کشور‌های بیگانه شریک بشوند که دولت لبنان را تغییر بدهند. عده از چهارده مارسی ها رفتند با شرق و غرب هم پیمان شدند که دولت جدید ساقط کنند. حتی میشل عون، رئیس جمهوری لبنان نیز سخنرانی کرد و گفت دشمن از داخل خودمان است و عده ای رفتند با دشمنان لبنان هم پیمان شدند که ما را ساقط کنند».
علا آباریان، شهروند بیروت و خبرنگار سابق در آخر گفت: «عده ای می خواهند از آب گل آلود ماهی بگیرند و از این فرصت سوء استفاده کنند. من خودم شاهد هستم که وزیر بهداشت لبنان شبانه روزی در اپیدمی کووید ۱۹ کار کرد که توانست کشور لبنان را جزء ۱۵ کشور دنیا که توانسته است کرونا را شکست بدهد، قرار دهد و آمار تلفات و مبتلایان لبنان خیلی پایین است. اما وضعیت اقتصادی لبنان خوب نیست. من ۲۲ سال در لبنان مقیم هستم، از زمانی که آمدم هر ۱۵۰۰ لیر یک دلار بوده که الان هر نه هزار لیر یک دلار است. یعنی ارزش پول آنها حداقل هفت برابر سقوط کرده است. در واقع همان هایی که لبنانی هستند و رفتند با دشمنان لبنان هم پیمان شدند انقدر فشار اقتصادی آوردند تا دولت سقوط کند. کرونا یک طرف، بیکاری، گرانی، سقوط ارزش پول و تحریمها عامل مشکلات اقتصادی لبنان شده اند. همچنین یکسری کشور‌ها قبلا به لبنان کمک می کردند، به خصوص کشور‌های حوزه خلیج فارس مثل عربستان و امارات و... که دست نگه داشتند و کمک نمی کنند. چون دولت حسان دیاب را متهم می کنند طرفدار حزب الله است و حزب الله هم نزدیک به ه ایران است و باید این حکومت ساقط شود. در صورتی که این طور نیست. من خودم زمانی خبرنگار بودم و مطالعه می‌کنم حکومت در واقع کاملاً مستقل است. یک عده افراد تکنوکرات و دانشگاهی شبانه‌روزی کار می کنند. لبنان بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار بدهی دارد، چون مسئولین قبلی همه دزد بودند. مردم ده ماه پیش آمدند در خیابان و گفتند که مسئولین همه دزد هستند، دزد‌ها کنار رفتند و دولت دیاب آمدند که افراد پاک دستی هستند. وزیر ارشاد خانمی است که تحصیل کرده سوربن فرانسه و هاروارد آمریکا است. در لبنان تا قبل از این دولت یا از طریق حزب ها و یا به صورت وراثتی پست های حکومتی تقسیم می شد. دیگر مردم خسته شده بودند و این بار کسانی آمدند سرکار که نه خانوادههایشان حکومتی نبودند و کاملاً افرادی مستقل هستند. افرادی با آمدن حکومت جدید متضرر شدند که از داخل و خارج فشار می آورند. در قضیه انفجار آن مواد را ۶ سال و نیم در دولت سعد الحریری در آن جا نگه داشتند. چرا همان موقع فکر دیگری برای این مواد نکردند و نگه داشتند. دولت جدید ۳ الی ۴ ماه پیش برسر کار آمدند و تقصیری در این قضیه ندارند. از زمانی هم که بر سر کار آمدند ویروس کرونا شیوع پیدا کرد».
لبنان بعد از انفجار شرایط جدیدی را تجربه خواهد کرد. بعضی مثل ناصر الدین، کارشناس مسائل اقتصادی لبنانی که گفت: «لبنان برای جبران خسارت دو گزینه دارد؛ یا شرق یا صندوق بین المللی پول» معتقد هستند که لبنان در دو راهی انتخاب است. از سوی دیگر فرانسه تا قبل دیاب نقش زیادی در لبنان داشت، حالا با این اتفاق همه چیز مشخص می‌کند که روابط لبنان و فرانسه به کدام سمت می رود. البته امروز امانوئل مکرون، رییس جمهوری فرانسه از لبنان دیدار کرد، چرا که ۲۲ شهروند فرانسوی مقیم لبنان زخمی شده‌اند و قرار است فرانسه نیز تحقیقاتی در مورد این انفجار بزرگ انجام دهد.
با شرایط بوجود آمده باید دید دولت جدید لبنان می تواند دوران بعد از انفجار را بگذراند یا خیر. اگر نتواند شکی نیست که دیاب مجبور به استعفا خواهد بود و شرایط جدیدی در لبنان حاکم خواهد شد.
