مکُران دیگر بکر نیست

 

 اما مکران چگونه انتخاب شد؟ سرنخ این خبر را می‌توان در سال ۱۳۹۴ جست‌وجو کرد، سالی که معاون وزیر صنعت به حضور «یک گروه مشاوره چینی پیش از سفر رییس‌جمهور این کشور به ایران» اشاره کرد بود، گروهی که برای سرمایه‌گذاری کلان استان به استان سفر می‌کردند. سیدمحمدعلی ابریشمی در آن زمان معتقد بود که «شانس بندر مکران در حاشیه دریای عمان» بیش از نقاط دیگر کشور برای سرمایه‌گذاری است. علت چه بود؟ «ظرفیت‌های بالا در دسترسی به آب‌های آزاد.» در همین گزارش نیز حضور چینی‌ها در مکران با رغبت سرمایه‌گذاری در واحد‌های تولیدی صنعتی عنوان شده بود. معاون وزیر صنعت در این گزارش افزوده بود: «ما نمی‌توانیم منطقه‌ای خاص را برای سرمایه‌گذاری چینی‌ها به آن‌ها تحمیل کنیم، اما با توجه به موقعیت و پتانسیل بالای آن شانس زیادی برای این استان قائل هستیم؛ لذا از مسوولین استانی انتظار می‌رود با برجسته‌سازی همه موقعیت‌ها و پتانسیل‌های موجود در استان، زمینه را برای جذب این سرمایه‌ها و ایجاد مسیری جدید برای توسعه استان فراهم کنند.» دو سال بعد، روزنامه «دنیای اقتصاد» در گزارشی با عنوان «علاقه‌مندی چینی‌ها برای توسعه همکاری در پتروشیمی مکران» در حاشیه دیدار هیات چینی از شهرک پتروشیمی مکران و به نقل از ژانگ لایونو، معاون شرکت HQC نوشته بود: «چین مایل است مانند همه سرمایه‌گذاران خارجی در انتخاب نیروی انسانی خود آزاد باشد و علاقه ندارد تحت اجبار از نیروی بومی استفاده کند؛ چرا‌که در موارد بسیاری نیرو‌های بومی ممکن است، نتوانند نیاز‌های سرمایه‌گذار را برطرف کنند.» این اخبار نشان می‌دهد که سواحل مکران به مذاق چینی‌ها خوش نشسته است و شنیده‌ها از پیش‌نویس آخرین ویرایش برنامه همکاری‌های جامع ۲۵ ساله ایران و چین حاکی از آن است که در این طرح کلان احتمالا نام دو نقطه جغرافیایی در ایران پرتکرارتر از دیگران ضبط شده است: جاسک و مکران. شکی نیست که مکران می‌تواند از منظر ژئوپولیتکی نقطه کلیدی باشد حتی استقرار صنایع و کارخانه‌ها در این نقطه می‌تواند به توسعه زیرساخت‌های سیستان و بلوچستان کمک بسیار زیادی بکند، اما پرسش بی‌پاسخ نحوه مواجهه این طرح با یکی از بکرترین سواحل کشور است. سواحل مکران خصوصا محدوده میان کنارک و گواتر با جاذبه‌های طبیعی و گردشگری بی‌مانند یکی از معدود نقاط جغرافیای کشور است که هنوز به نام توسعه تخریب نشده است. در بخش‌هایی از این ساحل، بیابان به دریا می‌رسد که در نوع خود در جهان بی‌نظیر است، «گل‌افشان»‌های چابهار در امتداد این سواحل واقع شده است، روستای تاریخی تیس، کوه‌های مریخی، سواحل ماسه‌ای، تالاب صورتی و گاندو‌های گواتر. مجموعه جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی در این پهنه جغرافیایی، بسته‌ای بسیار متفاوت را برای گردشگری تعریف می‌کند، بسته‌ای که پیش از این «اعتماد» در گزارش‌های مختلفی به آن‌ها اشاره کرده و نوشته است که استان سیستان بلوچستان می‌تواند از طریق سرمایه‌گذاری در گردشگری و با مدد گرفتن از موهبت‌های الهی و سرزمین خود به توسعه پایدار برسد نه آن توسعه‌ای که صرفا به رویایی با طبیعت و زیست‌بوم می‌رود و بعد از تصرف منابع طبیعی از محیط زندگی ویرانه‌ای برای بومی‌ها به جا می‌گذارد. سواحل مکران محل زیست پلیکان خاکستری، فلامینگو، باکالان، انواع حواصیل و اگرت‌ها، کاکایی‌ها، آبجلبک‌ها، عقاب دریایی دم‌سفید، پرستوها، عقاب شاهی و پرندگان شکاری مثل عقاب ماهیگیر است. بر اساس آمار اداره کل محیط‌زیست استان سیستان و بلوچستان، سالانه بیش از ۶۰ هزار پرنده به سواحل مکران مهاجرت می‌کنند. از طرفی دیگر گواتر نیز زیستگاه تمساح پوزه کوتاه خجالتی ایرانی است، گاندو با کمتر از ۳ هزار سر جمعیت در دنیا در حال حاضر در خطر انقراض و نابودی قرار دارد. 

 

اگر فرض بر این باشد که طبق شنیده‌ها یکی از مقر‌های اصلی سرمایه‌گذاری چینی‌ها در ایران در سواحل مکران است و از سویی دیگر بند‌های محیط‌زیستی و گردشگری نیز در این قرارداد لحاظ شده است، سوال اینجاست که آیا بهره‌برداری در سواحل مکران با رعایت الزامات محیط‌زیستی صورت خواهد گرفت؟ آیا بکر بودن این نقطه سرزمینی زیر سوال خواهد رفت؟ به نظر می‌رسد که دو مقوله محیط‌زیست و گردشگری و میراث فرهنگی از متن این قرارداد به دور نبوده‌اند با این حال تاکنون دو دستگاه متولی یعنی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و اداره کل سازمان حفاظت از محیط‌زیست نسبت به ابعاد و نگرانی‌های موجود در این دو حیطه هیچ موضع‌گیری نداشته‌اند و توضیحاتی نیز ارایه نکرده‌اند و نگاهی به خبرگزاری‌های رسمی آن‌ها نشان می‌دهد که تاکنون هیچ خبری در ارتباط با این سند از سوی آن‌ها منتشر نشده است. همین امر به ابهام‌های موجود دامن می‌زند به خصوص آنکه گفته می‌شود این سند دو بار از عنوان «دو تمدن کهن آسیایی» و «دو تمدن بزرگ آسیای» استفاده کرده است. علاوه بر آن پایگاه «صدای میراث» خبر داده است که سال گذشته، وزارت امور خارجه در مکاتبه با وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های کشور از جمله وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خواسته بود تا رئوس برنامه‌ها و اولویت‌هایشان را برای تنظیم سند قرارداد همکاری ۲۵ ساله با چین ارایه کنند. صدای میراث گزارش می‌دهد که بر همین اساس معاونت‌های مختلف وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اقدام به ارسال برنامه‌های خود برای نهایی شدن سند همکاری جامع ۲۵ ساله ایران و چین کردند. سال گذشته نیز وزارت نوپای میراث فرهنگی و گردشگری کشور، گردشگران چینی را بازار هدف خود قرار داد و مقرر کرد تا طی ۵ سال آینده، ورود توریست چینی به کشور ۳۸ برابر شود و به ۲ میلیون نفر در سال برسد. علی‌اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور با ۳ هدف «سهم بالای گردشگر خارجی چینی از کل گردشگران خارجی در کشورها»، «علاقه چینی‌ها به اماکن تاریخی و فرهنگی کشورها» و «ولخرجی توریست‌های چینی» در خرداد ماه سال گذشته از هدف‌گذاری برای جذب دو میلیون گردشگر چینی خبر داد و حذف روادید برای چینی‌ها نیز به همین منظور بود. حالا که گردشگری در اهداف کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت این سند جای دارد، وزارت میراث فرهنگی و‌گردشگری از متن این پیش‌نویس مطلع است و به نظر می‌رسد، اقدامات سال گذشته برای جذب توریست‌های چینی نیز در راستای همین سند بوده است، در سکوت سرنوشت مکران و جزایر دیگر سواحل جنوبی کشور را بی‌پاسخ می‌گذارد، حالا مشخص نیست مکران پایگاه توریست‌های چینی خواهد شد یا سرمایه‌گذاران و کارگرانی که با پتک بر سر این بخش بکر سرزمین می‌کوبند.