دیدارنیوز ـ ارکستر فیلارمونیک تهران به رهبری آرش گوران به تازگی طی همکاری با همایون شجریان و عبیر نعمه (خواننده لبنانی) و همراهی نوازندگان مطرح کشور‌های مختلف اقدام به اجرای قطعه «مرغ سحر» ساخته زنده‌یاد مرتضی نی‌داوود کرد. در این اثر که آرش گوران آن را به تمام مردم جهان، فراتر از مرز و نژاد تقدیم کرده، خوانندگان و نوازندگان به صورت انفرادی بخش‌های مربوط به خود را در خانه یا استودیوی شخصی ضبط کرده‌اند.
آرش گوران (موسیقی‌دان، آهنگساز و رهبر ارکستر) درباره جزییات تولید این اثر و ایده تولید و بازآفرینی قطعه «مرغ سحر» به ایلنا می‌گوید: قصد داریم از مرز‌ها فراتر رویم و بگوییم نژاد ما یکی است و انسانیت مهم‌تر از مسائلی، چون سیاست و رنگ و هر مقوله دیگر است.
ظاهرا ارکستر فیلارمونیک تهران از بدو تاسیس تاکنون روندی جدی را در ساخت و تنظیم و اجرای آثار پیش گرفته و قطعاتی را بر مبنای اتفاقات روز و تحقیقات قبلی تولید می‌کند. درباره فعالیت‌های چند ماه گذشته ارکستر توضیح دهید.
ارکستر فیلارمونیک تهران قرار بود اسفندماه سال گذشته به اجرای کنسرت بپردازد که این اتفاق به دلیل بحران و شیوع بیماری کرونا و رعایت پروتکل‌های پیشنهاد شده از سوی وزارت ارشاد، همچنین حفظ سلامتی اعضای گروه و مخاطبان میسر نشد.
آیا کنسرت مذکور در آینده‌ای نزدیک برگزار خواهد شد؟
هنوز نیز مشخص نیست که کنسرت ارکستر فیلارمونیک چه زمانی برگزار می‌شود. ضمن اینکه من در این کنسرت نوازندگان میهمان خارجی نیز داشتیم و همه امور انجام شده بود و ما در تمرینات‌مان به مرحله نهایی نزدیک شده بودیم. حال نیز منتظریم تا شرایط به حالت عادی بازگردد.
ایده تولید و ساخت قطعه «مرغ سحر» چگونه شکل گرفت و این اثر در کارنامه ارکستر فیلارمونیک تهران چه جایگاهی دارد؟
احساس می‌کردم باید کاری کنم و به خلق اثری بپردازم. اثری که بتواند حرف زمانه خودش را بزند و شرایط موجود را بهبود ببخشد یا به حل آن کمک کند، یا حتی شرایطی جدید را به وجود آورد.
آن شرایط جدید چه بود؟
آن شرایط همانی است که در تیتراژ اثر نیز آمده است؛ اینکه اثر فراتر از مرز‌ها برود. به هرحال موسیقی زبانی بین‌المللی است و هیچکس نمی‌تواند انحصار آن را داشته باشد، زیرا متعلق به همه است. در راستای ایده تولید و ضبط قطعه «مرغ سحر» نیز باید بگویم دلم می‌خواست موزیسین‌های بزرگ جهان را در کنار خود داشته باشم. در این میان شاید به واسطه تجربه فعالیت‌های برون‌مرزی خود طی این سال‌ها، با برخی از همکاران و دوستان آشنا شده بودم، اما از سویی به سراغ نوازندگان و هنرمندانی رفتم که احساس می‌کردم هر کدام برای خود وزنه‌هایی هستند و جایگاه ویژه‌ای در موسیقی دارند و واقعا نیز اینگونه است. به طور مثال در اثر جدید تابیا زیمرمن یکی از ستارگان بی، چون و چرای موسیقی کلاسیک و ساز ویولای دنیا را در تیم نوازندگان داشته‌ایم. آقای نبیل شهاتا نوازنده کویتی، مصری و آلمانی ساز کنترباس نیز یکی‌دیگر از نوازندگان بنام هستند که با ما همکاری کرده‌اند. ایشان چند سالی است که رهبری و مدیریت هنری مهمترین ارکستر‌ها و اپرا‌های دنیا را به عهده دارند و تکنواز کنترباس ارکستر فیلارمونیک برلین هستند. آقای لینک چن نیز یکی دیگر از نوازندگانی هستند که با ما همکاری کرده‌اند. ایشان در آمریکا زندگی می‌کنند و به لحاظ اعتبار هنری و کاری جایگاه بالایی دارند. بی‌شک این بزرگان به من و تیمم و تمام اعضای ارکستر فیلارمونیک تهران افتخار حضور داده‌اند و برایم با ارزش است.
چگونه نوازندگان خارجی را به همکاری مجاب کردید و اینگونه تعاملات چگونه شکل گرفت؟
زمانی که با نوازندگان غیرایرانی تماس حاصل شد، پس از آنکه آن‌ها ایمیل‌های اولیه ما را پاسخ دادند، همگی متفق‌القول از ایده و از استقبال کردند.
آن ایده چه بود؟
اینکه قصد داریم از مرز‌ها فراتر رویم و بگوییم نژاد ما یکی است و انسانیت مهم‌تر از مسائلی، چون سیاست و رنگ و هر مقوله دیگر است. در ادامه نیز همه آن نوازندگان خواستند پارتیتور اثر را که توسط خودم تنظیم شده بود، ببییند. پس از آنکه پارتیتور اثر برای آن‌ها ارسال شد و پس از آنکه صدای همایون جان را شنیدند به طور قطع اعلام همکاری کردند و این برایم بسیار با ارزش است.
اینکه نوازندگان مطرح خارجی با قطعه ایرانی «مرغ سحر» که شعر آن سروده ملک‌الشعرای بهار است، ارتباط برقرار کرده‌اند اتفاق جالبی است. همایون شجریان نیز پس از انتشار قطعه در صفحه اینستگرامش به موضوع مبارزه به نژادپرستی و مخالفت با تبعیض‌های جنسیتی اشاره کرد. این نگاه و منظر از ابتدا در ذهن شما بود یا طی تولید اثر شکل گرفت؟
ببیند، هر اثر هنری باید دغدغه‌های اجتماعی و دیگر مسائل پیرامونی را در خود داشته باشد. به نظرم اثر بی‌دغدغه و بی‌تفاوت نسبت به مسائل روز اثری هنری نیست. اما اینکه بخواهیم صرفا یک مفهوم را در اثر ببینیم نیز مسئله‌ای است که با آن موافق نیستم. در قطعه «مرغ سحر» نیز کانسپت‌های زیادی وجود دارد. مهمترین آن‌ها روز‌های قرنطینه است؛ اینکه ما می‌توانیم در خانه‌هایمان برای قلب‌ها اجرا کنیم و فراتر از قلب‌ها برویم و این امکان را برای مردم و مخاطبان ایجاد کنیم تا ما را از نقاط مختلف جهان، اما در کنارهم ببینید. به این ترتیب فاصله‌های جغرافیایی آن مفهوم کلیدی که همه متصورند را نخواهد داشت و برای ما بی‌ارزش است.
طی تولید قطعه «مرغ سحر» آنچه که برایتان اهمیت داشت، چه بود؟
آنچه که برای من، همایون شجریان و دیگر اعضای تیم اهمیت داشت و برای تحققش تلاش کردیم، این بود که اثر واقعا شعار زده نباشد. به همین دلیل ادبیات اثر را پیش روی مخاطبان قرار دادیم و بهتر دیدیم که صرفا با اثر روبرو شوند؛ لذا آن بوق و کرنا‌های مرسوم را مدنظر قرار ندادیم به این دلیل که اعتقاد داشتیم برای کار دیگری گرد یکدیگر جمع شده‌ایم.
چه شد که تصمیم گرفتید در قطعه «مرغ سحر» از خواننده زن نیز استفاده کنید و چرا از وجود خوانندگان زن ایرانی استفاده نکردید؟
پیش از هرچیز باید بگویم که ما خوانندگان بانوی بسیار توانایی در کشور داریم. اساسا هدف از ساخت اثر این بود که یک خواننده ایرانی و یک نماینده بین‌المللی از دیگر خوانندگان داشته باشیم که در نهایت از میان گزینه‌ها که عالیم قاسمف نیز جزوشان بود، خانم عبیر نعمه انتخاب شدند. بازهم می‌گویم بر این موضوع اشراف دارم که خوانندگان بانوی بسیار توانایی در کشور داریم و آرزویم این است که اجرا‌های آن‌ها را ببینیم و بشنویم.
خانم عبیر نعمه قبلا تجربه خوانش اثری فارسی را داشته است؟
خانم عبیر یکی از خوانندگان توانمند عرب زبان است که البته به راحتی نیز انگلیسی صحبت می‌کنند. ایشان شاید قبلا آثار فارسی را شنیده باشند، اما اثری را با زبان فارسی نخوانده بودند و این موضوع کمی کار را سخت می‌کرد، با این حال در مدت زمان کوتاه از عهده کار برآمدند و واقعا شاهکار کردند.
این انتخاب خواننده زن در کنار خواننده مرد برایتان مفهوم خاصی داشته است یا صرفا سلیقه شخصی یا گروهی است؟
قرار گرفتن یک زن در کنار مرد همان برابری است که همواره همه از آن صحبت می‌کنیم و اتفاقا مسئله بسیار مهمی است. فراتر از نژاد و جنسیت پیش رفتن و نداشتن نگاه جنسیت زده به یک موضوع و اتفاق، مسائلی هستند که برایم اهمیت داشته‌اند. همانطور که مشخص است قطعه «مرغ سحر» در ایران ضبط نشده و خانم عبیر نعمه نیز مانند دیگر اعضا در خانه و در استودیوی شخصی به ضبط اثر پرداخته‌اند و آن را برای ما ارسال کرده‌اند.
درباره چگونگی انتخاب قطعه «مرغ سحر» نیز توضیح دهید.
قبلا به آثار دیگر نیز فکر کرده بودم و حتی می‌خواستم اثری مخصوص دوران کرونا و قرنطینه بسازم، اما احساس کردم مردم و مخاطبان از «مرغ سحر» خاطرات بسیار دارند و با آن مانوس هستند.
البته سال‌هاست اجرای جدید و متفاوتی از این قطعه ندیده و نشنیده‌اند.
بله همینطور است و یکی از موضوعات مهم برایم این بود که نوعی بازآفرینی رخ دهد؛ زیرا اگر قرار است این اثر به صورت بین‌المللی منتشر شود، باید بتواند اِلِمان‌ها و نشانه‌های موسیقی روز را در خود داشته باشد. این خیلی مهم است که بتوانیم اثری (حتی فولکوریک) را با بازآفرینی جدید ارائه دهیم تا حتی با اقبال بهتر و بیشتری روبرو شود.
آن اقبال و استقبالی که انتظارش را دارید از سوی مخاطب رخ داده است؟
بله واقعا استقبالی که می‌گویید را می‌بینم و بابت آن بسیار خوشحالم. برای هنرمندانی که با ما همکاری کرده‌اند نیز بسیار مهم است در اثری حضور داشته باشند که به لحاظ ساختاری حرفی برای گفتن داشته باشد.
همکاری با همایون شجریان چگونه بود؟
موضوع تولید و ضبط قطعه «مرغ سحر» را همایون شجریان مطرح کردم و او نیز با محبت بسیار پذیرفت و ما را بسیار همراهی کرد. در کنار او بسیار لذت بردم. منش او و حساسیت‌هایش نسبت به کار ستودنی است و با حضورش تجربه جذاب و لذت بخشی را برایم رقم زد.
شما تجربه تولید اثر به شیوه مجازی را نداشته‌اید. این اتفاق چگونه میسر شد؟
این اتفاق با وجود اعضای تیم مدیریتی گروه میسر شده است. اعضای مجموعه‌ای که در کنارم داشتم، آنقدر شفاف و زلال و کاربلد و با پشتکار هستند که من واقعا از کار و نحوه فعالیتشان لذت بردم. خانم روشنک روشنایی یکی از همین افراد است که انجام تمام امور بین‌الملل و ارتباطات به عهده ایشان بود و در این زمینه زحمات بسیار کشید و آقای محمد صفرپور نیز امور اجرایی را به بهترین شکل ممکن انجام دادند. پیمان ابوالحسنی نیز یکی‌دیگر از اعضای تیم است که بخش‌های مهم اجرایی را به عهده داشت و حتی برخی نوازندگان را ایشان معرفی کردند. رضا فرهادی که صدابرداری و میکس و مستر را به عهده داشته به حق کارش را خوب انجام داده و شاهکار کرده است، ایشان ویدئو‌ها و صدا‌هایی که واقعا در خانه ضبط شده بودند و تقریبا کیفیت پایینی داشتند را به شکلی درست میکس کرده است که از او ممنونم. حمید شوارعان یکی دیگراز اعضای تیم است که در ساخت ویدئو بی نظیر عمل کرده است. آرش آشوری‌نیا و خیلی‌های دیگر نیز برای به سرانجام رسیدن اثر زحمات بسیاری کشیده اند که شاید نامشان را در ذهن ندارم، اما از تک تک آن‌ها ممنونم. در میان نوازندگان نیز پدرام و پانیذ فریوسفی به عنوان نماینده ایران با ما همراه بودند که هرکدام در نوع خود نوازندگانی بی‌نظیر محسوب می‌شوند.
اینکه یک آهنگساز و رهبر ارکستر به صورت رخ در رخ با نوازندگانش روبرو نباشد و همه امور را به صورت مجازی و غیرحضوری انجام دهد برایتان چه مزایا و دشواری‌هایی داشت؟
به هرحال سختی‌هایی وجود داشت. برای رسیدن به نتیجه درست هماهنگی‌هایی لازم است، زیرا قرار نیست هر نوازنده بر اساس تفسیر خودش به اجرای اثر بپردازد. این هماهنگی‌ها و توضیحات و هدایت‌های مربوط به اثر در قالب نامه‌هایی تحت نظر خودم توسط خانم روشنایی برای نوازندگان ارسال می‌شد و به دست آن‌ها می‌رسید. از پیش نامه‌هایی را آماده کرده بودم تا نوازندگان عزیز بتوانند با اثر ارتباط برقرار کنند. این رویه ادامه داشت تا آنجا که هماهنگی‌های لازم صورت گرفت تا اثری کامل در دسترس مخاطبان قرار گیرد؛ البته طی این روند سختی‌هایی نیز وجود داشته است. حتی با امامیار حسنف نوازنده کمانچه اهل باکو ارتباط ویدئویی گرفتم تا توضیحاتی را در جهت درک بهتر اثر به او ارائه دهم.
پروسه تولید مجازی قطعه «مرغ سحر» چه مدت طول کشید؟
این روند تقریبا دو و نیم تا سه ماه زمان برد.
همایون شجریان و خانم عبیر نعمه چگونه در جهت خوانش اثر به نظرات مشترک رسیدند؟
تمام اعضای این اثر چه خوانندگان و چه نوازندگان به صورت جداگانه بی‌آنکه با هنرمندان دیگری ارتباط داشته باشند، نسبت به ضبط بخش‌های مربوط به خود اقدام کرده‌اند و آن ارتباطات لازم در بخش‌های فنی و هنری توسط من و در بخش‌های اجرایی توسط تیم اجرایی میسر می‌شد و اتفاق می‌افتاد. در کل وظیفه رهبر ارکستر و مدیر هنری این است که افکار، ایده‌ها، احساسات و عواطف اعضا را در یک اثر به هم نزدیک کند و در ساخت قطعه «مرغ سحر» این رویه برای من همانی بود که در دنیای واقعی و فعالیت‌های معمول در شرایط عادی وجود دارد.
چرا در تیتراژ اثر درباره ملیت نوازندگان توضیح نداده‌اید؟
ما تلاشمان این بود که به ملیت نوازندگان اشاره‌ای نکنیم که در این زمینه با آن‌ها هماهنگ هم شده بود. به این دلیل که می‌خواهیم اثری فراتر از جغرافیا و کشور‌ها تولید کنیم. ما می‌گوییم انسانیت مرز ندارد و مرز نمی‌شناسد و سیاه و سفید و زرد و سرخ همه از یک جنس و نژاد هستند و ما نیز باید در ارائه اثر چنین نگاهی داشته باشیم. حتی نام کشور‌های درگیر با کرونا که نوازندگانی از آن‌ها داشته‌ایم را نیز نیاورده‌ایم. به این دلیل که می‌خواستیم پیام شفاف‌تری را به مخاطب برسانیم و بگوییم که این انسان‌ها بدون هیچ مرز و بدون در نظر گرفتن هیچ تبعیض در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند و به تولید اثر پرداخته‌اند؛ و سخن آخر؟
امیدوارم مخاطبان از شنیدن اثر لذت ببردند. مطمئنم که هیچ اثری بدون توجه و نگاه مخاطب حیات نخواهد داشت.
عوامل تولید قطعه «مرغ سحر».
خوانندگان: همایون شجریان، عبیر نعمه
کارگردان هنری و نوازنده پیانو: آرش گوران
مدیر روابط بین‌الملل: روشنک روشنایی
سرپرست تیم اجرایی: محمد صفرپور
مدیر اجرایی: پیمان ابوالحسنی
مهندس صدا و میکس و مسترینگ: رضا فرهادی
کارگردان ویدئو: حمید شوارعان
دستیار روابط بین‌الملل: کیمیا افشاری
مترجم شعر: حمید خداپناهی
نوازندگان خارجی:
نوازنده کمانچه: Imamyar Hasanov
نوازنده هارپ: Sioned Williams
نوازندگان ویلون: Lynn Chang، Roman Kholmatov، Tobias Feldmann، David Peralta Alegre، Jan Mráček.
Pedram Faryousefi، Coraline Groen، Paniz Faryousefi
نوازندگان ویولا: Tabea Zimmermann، Rebecca Young، Muriel Razavi
نوازندگان چلو: Alessio Pianelli، Brannon Cho
نوازنده کنترباس: Nabil Shehata
