آزادی مایکل وایت، زندانی آمریکایی در ایران و مجید طاهری که در آمریکا زندانی شده بود، بار دیگر باعث شد تا دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا صحبت از «توافق بزرگ» با ایران را پیش بکشد. صحبتی که واکنش مقامات ایران را نیز در پی داشت. آیا این اتفاق تاثیری بر روند مذاکره و ارتباط بین ایران و آمریکا خواهد داشت؟ در این باره یوسف مولایی کارشناس استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران به سوالات «دیدار» پاسخ داده است.
دیدارنیوز ـ پرستو بهرامی‌راد: به نظر می آید تبادل زندانی میان ایران و آمریکا، روابط دو کشور را وارد مراحل تازه‌ای کرده چرا که دونالد ترامپ که این روزها شرایط مساعدی در کاخ سفید ندارد، از این اتفاق استقبال شگرفی کرده است.
در پی آزادی مایکل وایت که از سال ۲۰۱۸ در ایران زندانی بود، دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا از جمهوری اسلامی به خاطر آزادی سرباز سابق نیروی دریایی ایالات متحده سپاسگزاری کرد. وایت یک روز پس از آزادی سیروس عسگری، شهروند ایرانی بازداشت شده در آمریکا آزاد شد و این تبادل زندانی، بار دیگر باعث شد ترامپ، صحبت از «توافق بزرگ» با ایران را پیش بکشد. واکنش مقامات ایران هم تکرار همان حرف قبلی اما با ادبیاتی تازه بود. محمدجواد ظریف، وزیرخارجه ایران با اشاره به اینکه تیم ترامپ توافق برجام را ترک کردند، توئیت کرد: «مشاوران شما (که اکثراَ تا الان اخراج شده‌اند) قمار احمقانه‌ای انجام دادند. اینکه چه زمانی بخواهید آن اشتباه را اصلاح کنید، به شما بستگی دارد».
مقارن با این موضوع اما آمریکا دستخوش اتفاقات ناگواری شده است. خیابانهای آمریکا شاهد تظاهرات مردم به دلیل کشته شدن جرج فلوید یک شهروند سیاه پوست به دست پلیس است و در این میانه ترامپ خود را وارد قمار جدیدی با ایران می‌کند و میخواهد شانس باقی ماندن در کاخ سفید را با حل یک مشکل بزرگ سیاست خارجی، بیشتر کند. این در حالی است که مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا مدتی است برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران قطعنامه‌ای تهیه کرده و راه‌های مختلفی را برای رسیدن به این موضوع امتحان می‌کند. ایران نیز بارها اعلام کرده که اگر آمریکا مشتاق مذاکره است باید نخست به توافق برجام برگردد.
«دیدار» در خصوص آخرین وضعیت برجام و احتمال مذاکره تهران و واشنگتن با یوسف مولایی، استاد دانشگاه و متخصص حقوق بین‌الملل به گفت‌وگو پرداخته است.
یوسف مولایی در مورد احتمال مذاکره ایران و آمریکا قبل انتخابات آمریکا می گوید: «این موضوع که آیا به سمت مذاکره میرویم یا نه را باید یک اراده سیاسی جواب بدهد. به لحاظ فُرمال حقوقی نمی‌توان این پیش‌بینی را انجام داد. وقتی در منافع، همپوشانی وجود داشته باشد هر کشوری با ارزیابی موقعیت به سمت مذاکره می‌رود، ولی به لحاظ عُرف دیپلماتیک و رعایت اصول حقوق بین‌الملل، ایران نمی‌تواند به درخواست مذاکره جواب رد بدهد. می‌تواند شرایط خود را اعلام بکند و انتقاد کند که آمریکا قبلا وفادار نبوده یا به تعهدات خود و برجام عمل نکرده است، ولی در حوزه حقوق بین‌الملل نهایتاً دو راه وجود دارد. حل و فصل اختلافات یا از طریق مسالمت‌آمیز که مذاکره در رأس آن است پیش می‌رود یا به سمت تشدید تنش‌ها که منتهی به جنگ می‌شود، کشیده خواهد شد. بنابراین در شرایط طبیعی و به صورت معقول و متعارف، همه کشورها از مذاکره استقبال می‌کنند. ایران نیز صراحتا اصل مذاکره را زیر سوال نمی‌برد، بحث این است که آمریکا در مذاکره صادق نیست و نتایج را گردن نمی‌گیرد و تعهداتش را نقض می‌کند. ولی از نظر حقوق بین‌الملل ایران اصل مذاکره را نمی‌تواند رد کند».
روسیه و اروپا در موضوع ایران با آمریکا همراهی نخواهند کرد
آمریکا اعلام کرد پیش‌نویس قطعنامه تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در اختیار روسیه قرار گرفته است. تحریم تسلیحاتی ایران حدود چهار ماه دیگر به پایان می‌رسد اما مقامات روسیه با تمدید قطعنامه تحریم تسلیحاتی ایران مخالفت کرده‌‌اند. مولایی معتقد است که روسیه در طرح تمدید تحریم تسلیحاتی ایران با آمریکا همراه نمی‌شود: «حداقل تا مدتی کوتاه فدراسیون روسیه دیگر با آمریکا در مسائل مربوط به فعالیت هسته‌ای ایران و تحریم‌ها همراهی نخواهد کرد. در حقیقت منافع روسیه در این نیست که در موضوع فعالیت هسته‌ای ایران با آمریکا همراهی کند. آن اجماعی که باعث شد ۶ قطعنامه قبلی تصویب بشود، دیگر قابل تولید نیست یا به سختی ممکن است که پیش بیاد. طبیعی است که روسیه در مسیر دفاع از منافع ملی خود با آمریکا همکاری نکند».
این متخصص حقوق بین‌الملل در مورد نقش اروپا در موضوع تحریم‌های تسلیحاتی ایران اظهار می‌کند: «فرقی نمی‌کند اروپا چه خواهد کرد، زمانی که یک دولت دارای حق وتو با آمریکا همکاری نکند، آمریکا دیگر نمی‌تواند از طریق شورای امنیت تحریم‌های جدید علیه ایران به تصویب برساند. اروپا نیز منافع خود را دارد و دچار مشکلات زیادی هستند. به اضافه اینکه اروپایی‌ها به لحاظ امنیتی و حفظ منافع خود تمایل دارند که برجام حفظ بشود و تحریم‌های جدیدی علیه ایران تصویب نشود که برجام را به خطر بیاندازد. بنابراین آنها نیز با آمریکا همراهی نخواهند کرد».
آمریکایی‌ها دستاورد تحریم‌ها را مثبت ارزیابی می‌کنند
دونالد ترامپ به هنگام خروج از برجام، وعده داد که فشار حداکثری بر ایران، به نتیجه‌ای بهتر از ماندن در توافق هسته‌ای، می‌انجامد. اکنون پس از دو سال، تحریم ها به انقباض اقتصاد ایران انجامیده اما به نظر نمیرسد به اهداف خود رسیده باشد. برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران مدعی شده است که معاوضه زندانیان بین ایران و آمریکا بدون پرداخت پول و کاهش تحریم‌ها علیه این کشور انجام گرفته و واشنگتن برای کشاندن ایران به میز مذاکره در مورد موضوعاتی چون برنامه هسته‌ای، به سیاست تحریم‌های شدید اقتصادی خود علیه تهران پایبند است.
یوسف مولایی در مورد اینکه تحریم‌های جدید قرار است چه باشد، می‌گوید: «همیشه جایی در مباحث اقتصادی، سیاسی، امنیتی و... برای تحریم جدید وجود دارد. آمریکا همانطور که تا امروز مقامات مختلفی از ایران را تحریم کرده، باز می‌تواند بیشتر ادامه دهد. مثلاً شرکت‌های اروپایی و غیره را از طریق تحریم‌های ثانویه می‌توان تحت فشار قرار داد و نهایتاً به لحاظ سیاسی ایران را با تصویب تحریم‌های جدید تحت فشار روانی قرار می گیرد. در حقیقت تحریم‌ها تا بی‌نهایت می‌تواند ادامه داشته باشد».
یوسف مولایی در مورد میزان موفقیت تحریم‌های ایران بیان می‌کند: «آمریکا از تحریم‌ها ارزیابی خود را دارد، هر کسی با خط‌کش خود اندازه می‌گیرد. اگر آمریکا با خط‌کش ایران این آثار را بررسی کند ممکن است به این نتیجه برسد که تحریم‌ها بی‌فایده شده ولی آمریکا اهداف، اصول و شاخص‌های خود را دارد. با شاخص‌هایی که آمریکا اندازه می‌گیرد آثار تحریم‌ها نتیجه بخش بوده و ایران تحت فشار قرار گرفته و درآمد کشور به شدت کاهش پیدا کرده است. همچنین صدور نفت به مشکل برخورده و بازارهای مالی جهانی به روی ایران بسته شده و از نظر آمریکایی‌ها دستاورد تحریم‌ها مثبت است و برای آنها بی‌خاصیت حساب نمی‌شود».
اراده سیاسی اروپا برای حفظ برجام
گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درخصوص برجام، حاکی از تداوم فعالیت‌های راستی‌آزمایی آژانس بوده و اقدامات ایران در اجرای تصمیمات خود مبنی بر تعلیق تعهدات برجامی را به تصویر می‌کشد. با اعلام گزارش آژانس سوال اصلی این است که وضعیت برجام چه خواهد شد؟ یوسف مولایی در این مورد می‌گوید: «گزارش آژانس را من به نفع ایران می‌دانم. اما ما علمی نداریم که آینده را پیش‌بینی کند. ما رفتار افراد معمولی را نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم، چه برسد به دولت‌ها و شرایط پیچیده جهانی. ولی حداقل براساس رفتار اروپا می‌توان نتیجه‌گیری کرد که اروپایی‌ها تا به امروز اراده سیاسی برای اینکه برجام را حفظ کنند داشتند؛ اما در عمل نتوانستند خیلی از انتظارات ایران را در زمینه اقتصادی مخصوصا مثل خرید نفت و ... به درستی برآورده کنند. اروپایی‌ها اراده لازم برای اینکه برجام را حفظ بکنند دارند».
در مورد برگشت آمریکا به برجام نیز مولایی می‌گوید: «در این مورد مصاحبه مفصلی قبلاً انجام داده ام. این موضوع بحث‌های حقوقی مختلفی دارد که قابلیت تفسیر نیز دارد. آمریکا می‌تواند بگوید هیچ جای برجام گفته نشده که اگر کشوری از توافق خارج شود، دیگر نمی‌تواند برگردد. به علاوه در هیچ جای برجام، تشریفات خروج به صورت صریح مطرح نشده است. بنابراین آمریکا همیشه جایی برای مانور دارد که دوباره برگردد یا حداقل بحث آن را مطرح کند».
