دوئل روسیه و ایالات متحده این روز‌ها به شاخ آفریقا نیز کشیده شده و بحرانی که به نظر می‌رسید تنها مسئله‌ای منطقه‌ای است به زمینی برای منازعات بین المللی مبدل شده است. ترکیه که در سال‌های اخیر بر آن بوده تا بر نفوذ و قدرت استراتژیک خود در منطقه خاورمیانه بیفزاید، نه تنها در سوریه و عراق بلکه در لیبی نیز صف آرایی نظامی کرده تا در میان تقلای کشور‌های این منطقه، جای پای خود را به عنوان قدرتی بزرگ و اثرگذار تثبیت کند.
دیدارنیوز ـ زهره اکرمی: بحران لیبی گرچه از ابتدا بحرانی منحصر به یک کشور نبود، اما به‌نظر می‌رسد در این ایام بخش اعظمی از جهان در باتلاق شمال افریقا درگیر شده است. در حالی که نیروهای ارتش وفاق ملی با حمایت ترکیه در حال پیشروی در لیبی و خارج کردن خود از موضع ضعف است و درپی آن است که پایگاه‌های نظامی از دست داده خود را باز پس گیرد، کلاف سر درگم لیبی در حال پیچیده‌تر شدن است. پس از قدرت گرفتن نیرو‌هایی که با کودتا علیه دولت حاکم بر لیبی برخاستند، آتش منازعه در لیبی شعله‌ور شد و جهان نیز در دو سوی منازعه ایستاد. ترکیه که از آبان ماه سال گذشته با دولت مستقر در لیبی توافق‌نامه‌ای برای ترسیم مرز‌های دریایی با مدیترانه و چندین توافق امنیتی دیگر منعقد کرده بود، تمام تلاش خود را برای دوام این دولت انجام می‌دهد این در حالی است که رقبای منطقه‌ای ترکیه از جمله عربستان سعودی، امارات متحده عربی و روسیه در سوی دیگر میدان قرار گرفتند و درپی تضعیف دولت وفاق ملی، به تقویت نیروهای ژنرال حَفتَر در تمامی ابعاد مالی و نظامی برخاستند. ژنرال حفتر سال گذشته اعلام کرد که به توافق نامه سال ۲۰۱۵ سازمان ملل موسوم به "توافق نامه صخیرات" پایبند نیست و درپی آن است که بر لیبی حاکم شود و پارلمانی موسوم به پارلمان طبرق را تاسیس کند که این آغازی بر بحرانی نوپا در کشوری بحران زده بود.
با آغاز دومینوی سقوط دیکتاتور‌های جهان عرب در سال ۲۰۱۱، دوران قذافی در لیبی نیز به پایان خود رسید، این کشور روز‌های بسیاری در آتش درگیری‌های داخلی سوخت تا آنکه سازمان ملل با همکاری بسیاری از کشور‌های جهان طی توافق نامه‌ای موسوم به «توافق نامه صخیرات» در سال ۲۰۱۵، دولت وفاق ملی به رهبری فائز سراج را به عنوان دولت حاکم بر این کشور شناسایی کرد. این دولت مورد حمایت بسیاری از کشور‌های جهان از جمله اتحادیه اروپا و برخی از کشور‌های خاورمیانه از جمله ترکیه قرار گرفت. سال گذشته، اما گروه‌های مخالف با دولت وقت، به رهبری ژنرال حفتر، توافق‌نامه ۲۰۱۵ را غیرقانونی خواندند و به سرعت بر منطقه طرابلس مسلط شدند. در این میان بازیگران منطقه‌ای نیز بنا به منافع خود از جمله نزدیکی دولت وقت به جریان اخوان المسلمین، رقابت بر سر منابع انرژی در این کشور، تلاش برای مهار قدرت ترکیه و بهره‌برداری از راه‌های کریدوری لیبی در این منازعه صف آرایی کردند.
بیشتر بخوانید: بلندپروازی امارات و خشم ترکیه: فرصتی برای ایران؟
ترکیه، بازیگری یکه تاز
پس از آنکه نیروهای حفتر، میز بازی شطرنج لیبی را به هم زدند و مشروعیت دولت مستقر را زیر سوال بردند، ترکیه به سرعت خود را در صف نیروهای فائز سراج قرار و به جهانیان برای حمایت از حفتر اولتیماتوم داده و در نهایت برای حفظ توافق نامه‌های خود اعلان جنگ کرد؛ توافق‌نامه‌ای که با مخالفت جدی همسایه‌های مدیترانه‌ای از جمله ایتالیا، مصر، یونان و ایتالیا روبرو شد.
ترکیه، اما با حمایت نظامی خود به تقویت ارتش ملی لیبی پرداخت و در ۲۵ ماه مِی با هدف آزادسازی پایگاه نظامی و استراتژیک الوطیه در جنوب غرب طرابلس عملیات خود موسوم به طوفان صحرا را اجرایی کرد. این در حالی است که از آغاز درگیری‌ها در لیبی میان نیروهای مستقر در شرق و غرب منازعه سنگینی شکل گرفت و هر دو سو برای تصاحب سرزمین‌های بیشتر وارد رقابت‌های نظامی شدند. در آوریل ۲۰۱۹ نیروهای ژنرال حفتر که مورد حمایت امارات متحد عربی، روسیه، مصر و اردن بود، تلاش‌های خود را برای تصاحب طرابلس آغاز کرد که با واکنش شدید ارتش رسمی لیبی و مورد حمایت سازمان ملل روبرو شد. از سوی دیگر با قدرت گرفتن نیروهای ارتش لیبی، این گروه در ماه گذشته موفق به آزادسازی برخی از مناطق تحت کنترل نیروهای حفتر از جمله شهر ترهونه، صرمان و صبرانه و پالایشگاه‌های استراتژیک این مناطق شدند.
به گزارش آناتولی خبرگزاری رسمی ترکیه، عملیات موسوم به "طوفان صحرا" علیه نظامیان وابسته به ژنرال حفتر، "موفق" خوانده شده و تلفات سنگینی در لیبی ایجاد کرده است. این خبرگزاری روش‌های مورد استفاده نظامی توسط نیروهای حفتر را به روش‌های مرسوم توسط داعش تشبیه کرد. در حال حاضر با آزادسازی پایگاه استراتژیک الوطیه توسط نیروهای مورد حمایت فائز سراج و همچنین تخریب برخی از پایگاه‌های ساخت روسیه که توسط امارات متحده تامین مالی شده بود، به نظر می‌رسد بازیگران این منطقه در حال تغییر سیاست‌های خود در قبال لیبی هستند تا جایی که گمانه‌زنی‌ها برای دست کشیدن از حمایت حفتر از سوی مصر و امارات به گوش می‌رسد. وزیر امورخارجه ترکیه، مولود چاووش اوغلو، مدعی است که حضور ترکیه در زمین لیبی سبب تغییر موازنه قوا و مانع از بروز جنگ داخلی در لیبی شده است و در تلاش است منطقه را آرام کند. از سوی دیگر، اما نیروهای حفتر در هفته گذشته مدعی شدند که هفت جنگنده ترکیه را از سرنگون کرده‌اند و به آسانی از میدان لیبی خارج نخواهند شد.
نیروهای وابسته به حفتر که در تلاشند دسترسی به طرابلس را برای ترکیه سخت کنند، به روش‌های چریکی نیز روی آورده‌اند. تیم «ماموریتِ پشتیبانی سازمان ملل» در لیبی، هفته گذشته (۲۵ ماه می) بمب‌گذاری نیروهای وابسته به نیروهای حفتر در جنوب طرابلس را محکوم کرد و همزمان سازمان یونیسف نیز نسبت به مین‌گذاری‌ها در لیبی ابراز نگرانی کرد. در جهان عرب همچنین، ترکیه از حمایت قطر بهره‌مند است که مایل به روی کار آمدن دولتی با گرایش اخوانی است.
ابرقدرت‌ها وارد می‌شوند
در میانه بحران پیچیده لیبی، تنها کافی بود که روسیه خبر از تحویل جنگنده‌های میگ-۲۹ و سوخو-۲۴ به ارتش وفاق ملی لیبی دهد تا مسئله لیبی از بحرانی منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای به سوژه‌ای بین المللی مبدل شود. با انتشار این خبر، رویترز به نقل از برخی از مقامات ارتش ایالات متحده این اقدام روسیه را نه از سر تلاش برای موازنه قوا، بلکه به منظور تقویت نقش ژئواستراتژیک روسیه در شاخ آفریقا می‌دانند. ایالات متحده به سرعت به این اقدام روسیه واکنش نشان داد و اعلام کرد که برنامه‌ای را برای اعزام نیروهای نظامی به تونس مورد بررسی قرار می‌دهد، این طرح مستقیما به دلیل نگرانی از فعالیت‌های روسیه در لیبی بر روی میز پنتاگون قرار گرفته است. فرمانده نیروهای ایالات متحده در آفریقا روز جمعه نیز گفت: " ادامه فعالیت‌های روسیه در منازعه لیبی، نگرانی‌ها را در مورد امنیت منطقه‌ای در شمال آفریقا افزایش داده است. " وی افزود که ایالات متحده به دنبال راه‌های جدید برای مدیریت این مسئله از طریق نیروهای مشترک با تونس است. وزیر دفاع تونس نیز از اهمیت همکاری با شریک امنیتی خود، ایالات متحده حمایت کرد و از آمادگی تونس در این امر خبر داد. همه این واکنش‌ها به تحویل جنگنده‌های روسی در حالی است که ارتش ملی لیبی و پارلمان روسیه این خبر را از اساس تکذیب کرده‌اند. برخی از تحلیلگران بر این باورند که روسیه با تکرار الگوی روند آستانه در قضیه سوریه به مسئله لیبی می‌نگرد و برای برتری خود در این منطقه با تمامی طرف‌ها وارد مذاکره خواهد شد.
خبر تحویل جنگنده‌های روسی به نیروهای ارتش ملی (نیروهای فائز سراج) در شرایطی منتشر می‌شود که در هفته‌های گذشته روسیه به همراه امارات متحده عربی از نیروهای ژنرال حفتر حمایت کرده است و انتقال سلاح‌های مدرن به نیروهای مخالف حفتر از منظر تحلیلگران روس، خطایی است که روسیه به آن تن نخواهد داد و ایالات متحده نیز همواره حمایت روسیه از نیروهای حفتر را محکوم کرده است. از سوی دیگر برخی از رسانه‌ها معتقدند که این اقدام روسیه در جهت حمایت از گروه واگنر کمپانی نظامی خصوصی وابسته به نیروهای حفتر، صورت گرفته است. تحلیلگران سیاست خارجی آمریکا از سویی عدم ورود ایالات متحده به صحنه لیبی را عامل خلاء قدرت در این منطقه و این کشور را ملزم به مداخله نظامی در لیبی می‌دانند و روسیه و چین را به بهره‌گیری از بحران شیوع کرونا برای تثبیت نقش خود در خاورمیانه و شمال آفریقا متهم می‌کنند. منازعه میان قدرت‌های بزرگ تنها بر سر مسائل نظامی نیست و ابعاد اقتصادی نیز به آن افزوده شده است. پس از ادعای ایالات متحده مبنی بر توقیف ۱.۱ میلیارد دلار از دارایی‌های لیبی به دلیل چاپ اسکناس‌های جعلی برای لیبی از سوی روسیه، وزیر امورخارجه روسیه اقدام ایالات متحده را محکوم و این ادعا را رد کرد.
رد پای سایر قدرت‌ها نیز در لیبی در حال پررنگ شدن است. مقامات سازمان ملل روز پنجشنبه خبر دادند که بریتانیا برای حمایت از نیروهای حفتر کمک‌های مالی در نظر گرفته است. در نهایت به‌نظر می‌رسد با افزایش حمایت‌های ترکیه از حکومت مستقر در بنغازی، نیروهای ژنرال حفتر روز‌های سختی را در پیش خواهند داشت گرچه جهان نیز در برابر قدرت خواهی ترکیه سکوت نخواهد کرد.
اینفوگرافیک منتشره توسط خبرگزاری آناتولی ترکیه از عملیات نظامی این کشور در لیبی
