به نظر می‌رسد عمده‌ترین دلیل ایجاد انبوه معضلات زیست محیطی از قبیل آلودگی هوا، آلودگی آب، مشکلات اقلیمی، تخریب جنگل‌ها و... همه و همه به عدم آموزش بشر و فقدان شناخت کافی از محیط‌زیست بازمی گردد. برای بررسی شرایط فعلی محیط‌زیست در ایران و بررسی راهکارهای ارتقای وضعیت موجود، دیدارنیوز با اسماعیل کهرم فعال محیط‌زیست به گفتگو پرداخته است. وی می‌گوید: ما در محیط زیست، یک سیستم هرمی داریم. هرم یعنی یک وزیر یا یک سازمان آن بالاست و او تصمیم می‌گیرد که چه کار کند. وزیر تصمیم می‌گیرد که یک سد را کجا بسازند و متخصصی که آن پایین نشسته فقط امضا می‌کند؛ یعنی کار کارشناسی نیست و دستورات بر حسب مصالح است و این چنین می‌شود که دریاچه ارومیه خشک می‌شود. از طرف دیگر بهترین جوانان این مملکت؛ چه با هزینه خود و چه با هزینه دولت به خارج از کشور می‌روند، درس می‌خوانند و برمی‌گردند، اما هیچ‌کس به تخصص آنها اهمیتی نمی‌دهد. فردی مثل عیسی کلانتری رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌شود که مهارتی ندارد و او هم دستوری عمل می‌کند. برای مثال چند سال پیش خانم جوادی در سازمان محیط‌زیست طرحی ریخته بود برای اینکه چگونه سنگی را بیندازند در رودخانه‌ای که به پارک ملی گلستان می‌ریزد تا این سنگ سیلاب را کنترل کند. نتیجه آن سیل عظیمی بود که همه چیز را ویران کرد.
دیدارنیوز ـ پرستو بهرامیراد: مدت‌ها است که به نظر می رسد مسائل محیط‌زیست با مسائل امنیتی در کشور دچار تداخل شده است و به همین دلیل، بسیاری از علاقه مندان به این حوزه، با سردرگمی و هراس به فعالیت های خود در زمینه حل مشکلات محیط‌زیستی می‌پردازند.
بعد از اعلام احکام قضایی فعالان محیط‌زیستی که ماه ها از زمان دستگیری آن ها سپری شده بودند، ریسک و هراس فعالیت در این حوزه برای دلسوزان محیط زیست افزایش یافته است؛ در صورتی که امروزه مسائل محیط‌زیستی به اولویت جهان تبدیل شده است. بشر امروز بیش از هر زمانی به محیط اطراف و طبیعت صدمه میزند و اگر راههای جلوگیری از این آسیب‌ها آموزش داده نشود، هر روز با مشکلات بیشتری روبرو خواهیم بود.
به نظر می رسد عمده ترین دلیل ایجاد انبوه معضلات زیست محیطی از قبیل آلودگی هوا، آلودگی آب، مشکلات اقلیمی، تخریب جنگل ها و... همه و همه به عدم آموزش بشر و فقدان شناخت کافی از محیط‌زیست بازمی گردد. برای بررسی شرایط فعلی محیط‌زیست در ایران و بررسی راهکارهای ارتقای وضعیت موجود، دیدارنیوز با اسماعیل کهرم فعال محیط‌زیست به گفت‌وگو پرداخته که در ادامه می خوانید.
دیدارنیوز: به نظر شما بحث محیط‌زیست به یک بحث امنیتی تبدیل شده است؟ آیا ورود فعالان محیط‌زیست به مشکلات محیط‌زیستی سخت تر از گذشته شده است؟
اسماعیل کهرم: بله، صد در صد امنیتی شده است. در سیستم‌های جهان سومی، همیشه همه چیز سیاسی ـ امنیتی می‌شود، مثلاً وقتی مردم دور دریاچه ارومیه جمع شدند و به خشک شدن دریاچه اعتراض کردند، آنها را دستگیر کردند. وقتی من در وسط بیابان در مورد فسیل‌ها یا دریاچه ارس کار می‌کردم، مقامات امنیتی از وزارت کشور، شهربانی و استانداری با توهین با ما برخورد می‌کردند. محیط‌زیست با محیط طبیعی سروکار دارد. بر روی محیط طبیعی همه دستگاه‌ها دست گذاشته‌اند؛ مثلاً چون سایت موشکی، پایگاه نظامی و فرودگاه‌های نظامی، ایجاد شده اند، لذا کسانی که در این مکان‌ها کار می‌کنند، همیشه در مظان اتهام هستند. در حقیقت آن گروهبان و افسری که وسط بیابان شما را بازخواست می‌کند، نمیداند چه می‌کند. ما می‌گفتیم داریم دنبال یوزپلنگ می‌گردیم، می‌گفت: «میان پیغمبران، جرجیس را انتخاب کرده‌ای؟ بروید و یک کار درست و حسابی انجام دهید.» آقای آقاسی (وکیل محیطزیستیها) دو سال پیش به من زنگ زد که شما به دادگاه بیایید و به رئیس دادگاه (قاضی صلواتی) بگویید که بچههای محیط‌زیستی در بیابان چه کاری انجام می‌دهند و من با کمال میل پذیرفتم. فرض کنید وسط بیابان در سیستان و بلوچستان، یک گروهبان با آن شرایط از شما استنطاق می‌کند. بنابراین در کشور ما محیط زیست هم سیاسی شده است، بخصوص آن چیزهایی که منتقدانه است. یعنی مثلاً می‌گوییم زاینده رود خشک شده، می گویند این حرف به نوعی تخریب ایران نزد جهانیان است.
دیدارنیوز: ابتدای سال ۱۳۹۸ شاهد سیل در نقاط مختلف کشور بودیم. این موضوع در حالی است که کم آبی هم سال‌هاست از جمله مشکلات کشور ما است. به نظر شما این مسائل به خاطر تغییر اقلیم جهانی است یا به خاطر خطاهای انسانی است که برای طبیعت رخ می‌دهد؟
کهرم: تغییر اقلیم به خاطر دخالت انسان در امور اتفاق می‌افتد. به کار بردن سوخت‌های فسیلی و مانند آن باعث می‌شود جهان گرم شود و اتفاقاتی مانند طوفان‌های دریایی بزرگتر و قوی‌تر اتفاق بیافتد و در عین حال فاصله‌هایش هم کمتر شود. یعنی اگر قبلاً هر یک سال اتفاق می‌افتاد، الان هر شش ماه اتفاق می‌افتد و به زودی هر سه ماه اتفاق خواهد افتاد و سایز و اندازه‌اش هم بزرگتر می‌شود و منطقه وسیع‌تری را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین سیلهایی که در ایران از عید سال گذشته تا حالا اتفاق افتاده است، نتیجه گرم شدن و گرمایش زمین است. این اتفاقات را اقدامات ما و سوخت‌های فسیلی و غیره به وجود آورده است. در تمام جهان نتیجه تغییراتی است که ما به وجود آورده‌ایم.
دیدارنیوز: سیلی که در ایران رخ داد، به دلیلی سدسازی‌های اشتباه است یا مصرف سوخت فسیلی؟
کهرم: مسئله سوخت است. مضافاً ما در روی زمین هم کار مناسبی در ایران انجام ندادیم. در قسمت جنوب ایالات متحده وقتی طوفان دریایی آمد منطقه‌ای به بزرگی انگلستان را پوشاند که در نئورلئان بود، بنابراین تنها مربوط به ایران نیست. این سیلاب‌ها که در ایران آمد در پاکستان و هندوستان هم آمد. منتهی زیرساخت‌های ما از هندوستان بسیار ابتدایی‌تر است. مثلاً رودخانه‌ها را لایروبی نکرده بودیم. مصب رودخانه‌ها را نابود کردند و وقتی نتوانستند راهشان را باز کنند و به دریا برسند، سیل آمد. همه این موارد به خاطر این است که ما زیرساخت نداریم. در پلدختر و آق‌قلا در شمال، در حاشیه رودخانه‌ها هتل و خانه ساخته بودند. اشکال این است و اگر رودخانه مسیرش باز بود مشکلی پیش نمی‌آمد. در تهران، بزرگراه امام علی و بزرگراه صیاد شیرازی روی رودخانه‌ها و مسیر سیل بنا شده است. اگر در تهران سیل بیاید هر خانه‌ای که در امتداد صیاد شیرازی است خراب می‌شود؛ ما حریم رودخانه‌ها را رعایت نکردیم.
دیدارنیوز: در مشکلات محیط‌زیستی چه راهکارهایی را باید پیش بگیریم؟
کهرم: مانند ایالات متحده آمریکا که سمبل یک دنیای آزاد است، برای مواجهه با این مسائل آماده می‌شود. الان برای کرونا ایالات متحده ۲.۵ میلیارد دلار بودجه تعیین کرده و تصویب شده است. این بودجه را صرف تجهیزات پزشکی، کلینیک و آموزش کادر پزشکی و پرستار‌ها می‌کند. ما چقدر برای کرونا هزینه کردیم؟ ما پنهان کاری می‌کنیم و آمار صحیح را نمی‌گوییم، با پنهان کاری مسئله حل نمی‌شود. همچنین انگلستان خود را برای این مسائل آماده کرده، اما در ایران هواپیمایی ماهان از پکن مریض‌ها را به ایران می‌آورد؛ بنابراین در مقابل ملخ، زلزله، سیل و این مسائل محیط‌زیستی فقط یک کار می‌توان کرد و آن این است که آماده باشیم. مثلاً ژاپنی‌ها خانه‌هایشان را به گونه‌ای ساخته‌اند که در مقابل ۸ ریشتر مقاوم است، خانه می‌لرزد، اما تخریب نمی‌شود. با سیستم‌های مهندسی، وزنه‌هایی را آویزان می‌کنند که اگر خانه بلرزد آن وزنه‌ها مثل پاندول کار کند و حرکتش خنثی شود.
دیدارنیوز: افرادی که در حوزه محیط‌زیست تحصیل کرده‌اند، چه میزان در ایران فعال هستند؟ همکاران شما که در این حوزه فعالیت می‌کنند، توانسته‌اند به اجماعی برسند که حداقل به مردم آموزش‌های لازم را ارائه بدهند؟
کهرم: اصلاً چنین امکانی وجود ندارد. ما در محیط زیست، یک سیستم هرمی داریم. هرم یعنی یک وزیر یا یک سازمان آن بالاست و او تصمیم می‌گیرد که چه کار کند. یک بار خبرنگاری گفت شما در انگلیس کار کرده‌اید و در ایران هم کار کرده‌اید، فرق بین انگلیس و ایران چیست؟ گفتم فرقش این است اگر در انگلستان بخواهند سدی بسازند به دست کارشناس می‌دهند و کارشناس بررسی می‌کند و ارزیابی محیط‌زیستی می‌شود، یک سال وقت صرف می‌کند و منطقه را با یک اکیپ می‌بیند و بعد گزارش می‌دهد که سد را بسازیم یا خیر و یا سد را کجا بسازیم. بعد به ترتیب به دست مقام‌های بالاتر می‌رود و در نهایت وزیر فقط امضا می‌کند. اما اینجا درست برعکس است، وزیر تصمیم می‌گیرد که یک سد را کجا بسازند و متخصصی که آن پایین نشسته فقط امضا می‌کند؛ یعنی کار کارشناسی نیست و دستورات بر حسب مصالح است و این چنین می‌شود که دریاچه ارومیه خشک می‌شود. از طرف دیگر بهترین جوانان این مملکت؛ چه با هزینه خود و چه با هزینه دولت به خارج از کشور می‌روند، درس می‌خوانند و برمی‌گردند، اما هیچ‌کس به تخصص آنها اهمیتی نمی‌دهد. فردی مثل عیسی کلانتری رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌شود که مهارتی ندارد و او هم دستوری عمل می‌کند. برای مثال چند سال پیش خانم جوادی در سازمان محیط‌زیست طرحی ریخته بود برای اینکه چگونه سنگی را بیندازند در رودخانه‌ای که به پارک ملی گلستان می‌ریزد تا این سنگ سیلاب را کنترل کند. نتیجه آن سیل عظیمی بود که همه چیز را ویران کرد.
دیدارنیوز: به نظر شما آموزش‌های مربوط به محیط‌زیست در بین مردم ایران، بهتر از گذشته شده است یا خیر؟
کهرم: خیر، اتفاقاً بدتر شده است. این آموزش باید ارائه شود. در یک کشور اروپایی، چیزی غیر از زندگی در کنار محیط‌زیست در تلویزیون نمی‌گویند. حتی فیلم‌های داستانی آنها هم در زمینه محیط‌زیست است. چنین کار می‌کنند که آن نتیجه را می‌دهد. من در انگلستان در مدرسه و دانشگاه درس داده‌ام و می‌دانم چه تلاشی انجام می‌شود. ما آموزشی در خصوص محیط‌زیست در آموزش و پرورش نداریم. خیلی تلاش کردیم که به آموزش و پرورش مطلب دهیم که در کتا‌ب‌های درسی بگنجانند. اما در هر جمله صد ایراد گرفتند و یک کلمه‌اش هم درج نشد.
دیدارنیوز: بعد از انقلاب، آیا راهبردهای طولانی مدتی برای محیط‌زیست کشور برنامه‌ریزی شده است؟
کهرم: بله. سعدی صد سال پیش گفته است که به عمل کار برآید به سخندانی نیست. اصل ۵۰ قانون اساسی ما در دنیا مترقی‌ترین اصل است. به طور کلی می‌گوید در جمهوری اسلامی مردم باید رفاه، سلامت و آینده موفق داشته باشند و هر عملی که مضر به محیط‌زیست باشد ممنوع است، اما این قانون رعایت نمی‌شود. باز هم آب دریای مازندران را میخواهیم به سمنان منتقل کنیم، چون دو رئیس جمهور ما سمنانی بودند. در میانکاله یک پناهگاه حیات وحش است و نباید اصلاً دخالت انسان در آن وجود داشته باشد، اما در آن صیادی، کشاورزی و دامداری صورت می‌گیرد. برنامه ۱۰ ساله را گذاشته‌اند، اما یکی از آنها اجراء نشده است. در کنفرانس‌های جهانی هم که شرکت می‌کنیم، تصویب‌نامه‌هایی را می‌پذیریم، اما در ایران یک بند آن اجرا نمی‌شود.
دیدارنیوز: توصیه شما برای محیط زیست ایران چیست؟
کهرم: تغییرات بنیادی در محیط‌زیست صورت گیرد. آن مصوباتی که چه در قانون اساسی و چه در برنامه‌های دولت وجود دارد اجرا شود و همچنین ابلاغیه مقام معظم رهبری در خصوص سیاست‌های کلی محیط‌زیست نیز اجرا شود.
