دیدارنیوز ـ
اسفندیار عبداللهی: بعد از سال‌های متمادی که از نبرد طالبان با دولت افغانستان و به تبع آن با آمریکایی‌ها می گذرد و پس از ۱۸ ماه مذاکره مستقیم، دیشب در دوحه پایتخت قطر توافقی به ثبت رسد که ظاهرا این جنگ و نزاع را به ساحل صلح خواهد رسانید.
البته نمی‌توان انتظار داشت همه ابعاد و پیچیدگی‌های مسائل افغانستان و راه حل های آن در این توافق خلاصه شده باشد زیرا افغانستان بازیگران متعدد داخلی مانند تاجیک‌ها، هزاره‌ها، ازبک‌ها و پشتون‌ها و خارجی‌هایی چون آمریکا، ایران، سعودی، پاکستان، هند و روسیه را دارد و هر کدام از این کاراکتر‌ها خود را محق می‌دانند که با توافق اخیر همراهی کنند یا آن را از حیز انتفاع ساقط کنند. به عنوان مثال در این توافق، گویا آنچنان که باید و شاید، نقش ایران و هند مهم شمرده نشده و روسیه هم فقط در جریان مذاکرات بوده است. هندوستان رقیب اصلی پاکستان طی سال‌های اخیر، هم کمک زیادی به تجارت افغانستان کرده و هم اینکه سیاستی را دنبال نموده که نتیجه آن کوتاه شدن دست پاکستان از افغانستان باشد.
این کشور‌ها اگر منافع اقتصادی، سیاسی و حتی ایدئولوژیک خود را در توافق بین طالبان و آمریکا مشاهده نکنند دور از ذهن نیست که روند نتیجه بخشی آن را کند کنند. دولت افغانستان هم مدعیان زیادی دارد و حتی زمانی که به عنوان دولت وحدت ملی شناخته می‌شد، مورد شناسایی طالبان نبود، اما به نظر می‌رسد طالبان این شرایط انفعال و چنددستگی حاکم بر سیاست افغانستان، بخصوص بعد از انتخابات اخیر ریاست جمهوری را برای تاخت و تاز خود مساعد‌تر می‌بیند و با اشرف غنی پشتون، بهتر کنار می‌آید تا دولتی ملی.
توافق اخیر طالبان ـ آمریکا، شنبه به امضای زلمای خلیلزاد، نماینده ویژه آمریکا و ملا عبدالغنی برادر، رئیس سیاسی طالبان رسید و مایک پامپئو وزیر امور خارجه آمریکا شاهد این مراسم بود. پس از امضا، طالبان در بیانیه‌ای اعلام کرد ملا عبدالغنی برادر با وزرای خارجه ترکیه، ازبکستان و نروژ و همچنین دیپلمات‌هایی از روسیه، اندونزی و کشور‌های همسایه در دوحه دیدار و گفتگو کرده است. این حرکت نشان‌دهنده اراده این گروه برای تضمین مشروعیت بین‌المللی است. این گروه اعلام کرده مقاماتی از کشور‌های غربی در دیدار با ملا برادر بر تعهدات خود در قبال سازش و توسعه افغانستان تاکید داشتند و این توافق را توافق تاریخی آمریکا ـ طالبان نام گذارده اند.
نکات مهم توافقنامه آمریکا و طالبان
توافقنامه روی چهار بخش عمده متمرکز است: ضمانت گروه طالبان در عدم استفاده از خاک افغانستان علیه امنیت آمریکا و متحدان آن، ارائه جدول زمانی برای خروج کامل نیرو‌های آمریکایی و ناتو ظرف ۱۴ ماه آینده، برگزاری مذاکرات بین‌الافغانی از دهم مارس ۲۰۲۰ (سه شنبه هفته آینده) و بحث روی یک آتش‌بس همه‌جانبه در جریان مذاکرات بین‌الافغانی.
آمریکا متعهد شده که ظرف ۱۳۵ روز نیرو‌های خود را به ۸۶۰۰ نفر کاهش دهد و بقیه نیرو‌های خود را ظرف ۹.۵ ماه آینده از افغانستان خارج کند. همچنین آزادی ۵ هزار زندانی طالبان از زندان‌های دولت افغانستان و یک هزار نفر از کسانی که در دست طالبان اسیرند تا ده روز آینده در این توافقنامه ذکر شده است. آمریکا همچنین تعهد کرده که با آغاز مذاکرات بین‌الافغانی عملا تحریم‌ها علیه اعضای گروه طالبان را بررسی کند و تا ۲۷ آگوست ۲۰۲۰ تحریم‌ها علیه اعضای این گروه برداشته شود.
در بخش دوم این توافقنامه تعهدات گروه طالبان در قبال قطع رابطه با گروه‌های تروریستی با جزییات توضح داده شده است. در بخش سوم نیز ذکر شده که آمریکا تلاش می‌کند این توافقنامه از سوی اعضای شورای امنیت سازمان ملل مورد تایید قرار بگیرد.
اعلامیه مشترک افغانستان و آمریکا
همزمان با امضای توافق صلح طالبان با آمریکا، کابل و واشنگتن اعلامیه مشترکی منتشر کردند که در آن به همکاری دو طرف برای مقابله با گروه‌های "تروریستی" تاکید شده است. در بخشی از آن آمده است که آمریکا با تایید و رضایت افغانستان علیه داعش و القاعده، عملیات نظامی انجام خواهد داد. اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان در کنفرانس مطبوعاتی در کابل گفت که تمام مواد توافقنامه مشروط است. طالبان باید تمامی تعهدات و شرایط را عملی سازد.
عبدالله عبدالله، رئیس اجرایی دولت افغانستان هم با استقبال از امضای توافقنامه میان آمریکا و طالبان و با اشاره به مرحله بعدی روند صلح افغانستان و برگزاری گفتگو‌های بین‌الافغانی گفت: تیم مذاکره کننده باید همه‌شمول باشد. همه اقشار باید در آن مشارکت داشته باشند. او گفت که اعلام نتایج انتخابات تحت فشار و اهداف شخصی بود و مردم آماده دفاع از حق خودشان هستند.
یوم الفتح!
در همین حال، شیرمحمد استانکزی رئیس دفتر سیاسی طالبان در قطر امضای توافق صلح با آمریکا را توافق برای خروج نیرو‌های "اشغالگر" آمریکایی از افغانستان و "پیروزی طالبان" عنوان کرد. او این روز را "روز فتح" خواند و آن را به همسنگران و اعضای طالبان که در زندان‌های افغانستان محبوس هستند، تبریک گفت. رئیس دفتر سیاسی طالبان گفت: از امروز تا ۱۴ ماه آینده، نیرو‌های خارجی از افغانستان خارج خواهند شد و این کشور یک بار دیگر به آزادی دست خواهد یافت و آنان یک نظام اسلامی در افغانستان برقرار خواهند کرد. او گفت: پدران ما یک صد سال پیش با شکست انگلیس و سی سال پیش هم با شکست روسیه شاهد چنین روزی بودند.
ملاهبت الله، رهبر طالبان هم گفت: از هرکسی که در مخالفت با امارت اسلامی سهم گرفته باشد و در عموم هر آن کسی که از امارت اسلامی تشویش دارد، از طرف ما تمام اعمال گذشته آن‌ها عفو و بخشش است. همچنین رهبر طالبان امضای توافق را یک پیروزی نامید.
همه طرف‌های افغانی به نوعی با این توافق کنار آمده اند؛ نه اینکه همه راضی باشند، قطعا جریان شمال که شامل تاجیک‌ها، هزاره‌ها و ازبک‌ها می‌شود از ناحیه امارت اسلامی افغانستان احساس خطر می‌کند، بخصوص که اکنون در چالش با اشرف غنی پشتون زبان هستند و از سویی هم آمریکا طرف اصلی توافق با طالبان است و هرچند طالبان را به عنوان یک دولت شناسایی نکرده، ولی توافق نامه را در جغرافیای قوم پشتون که عمدتا در قندهار، قندوز و هلمند ساکنند، قابل اجرا معرفی کرده است. این به آن معناست که عملا آمریکایی‌ها برای رسیدن به توافق پذیرفته اند طالب سیاسی باید زمین داشته باشد.
با این تحلیل و تفصیل، دیدارنیوز با پیرمحمد ملازهی کارشناس مسائل افغانستان در رابطه با «سرنوشت افغانستان؛ پس از توافق» گفتگو کرده است.
ملازهی گفت: این موافقت نامه امضا شده است؛ منتهی اینکه بعد از آن چه پیش آید و طالبان و دولت مرکزی چه برخوردی با هم خواهند کرد را باید منتظر ماند و دید. در بخشی از توافق پیش‌بینی شده است که طالبان و دولت مرکزی با هم گفتگو کنند و در قالب این توافقنامه به هم نزدیک شده و وارد گفتگوی بین‌الافغانی شوند، ولی دو مشکل وجود دارد، یکی اینکه طالبان، دولت وحدت ملی را قبول ندارد و معتقد است که دست نشانده است و حاضر نیست با این دولت کار کند. مشکل دوم هم بعد از انتخابات ریاست جمهوری پیش آمد.
وی اظهار کرد: آقای اشرف غنی به عنوان رئیس جمهور معرفی شد در حالیکه عبدالله عبدالله این نتیجه را نپذیرفته است. عبدالله عبدالله می‌گوید دولت موازی تشکیل خواهد داد؛ بنابراین در افغانستان یک دولت متحد هم وجود ندارد که که طالبان با آن‌ها گفتگو کند و عملا به نظر می‌رسد طرح‌های دیگری باید عملیاتی شود، بخصوص که زمینه برای رو کردن طرح پشت پرده آمریکایی ـ طالبانی آماده است. احتمالاً دولت فعلی را کنار بگذارند و دولت موقتی جای آن قرار دهند که دولت جدید تصمیمات مهمی اتخاذ کند. مثلا قانون اساسی را اصلاح و لویی‌جرگه را افتتاح کند.
این کارشناس مسائل افغانستان یادآور شد: قانون اساسی باید طوری تغییر کند که سهم طالبان هم در آن گنجانده شود. ساختار اداری هم در افغانستان مشکل دارد، چون در توافق آمریکایی‌ها و طالبان، منطقه پشتون‌نشین به آن‌ها واگذار شده است و اتفاقا بخش مهم توافق هم این است که طالبان منطقه پشتون‌نشین را به دست آورده است و تلاش دارد که بقیه مناطق را هم به دست آورد؛ لذا هزاره‌ها، تاجیک‌ها، ازبک‌ها و دیگر اقوام افغانستان هم انتظار دارند که مردم خودشان را مدیریت کنند و از نوعی خودمختاری برخوردار شوند. از طرفی طالبان امیدوار است علاوه بر سیطره بر جفرافیای پشتون‌زبان از طریق یک انتخابات، حاکمیت خود را بر تمام افغانستان داشته باشد و توسط آراء مردم بر سرنوشت افغانستان، کاملا حاکم شود.
وی با بیان اینکه جبهه شمال با طالبان مشکل دارد، خاطرنشان کرد: در سال ۲۰۰۱ سقوط طالبان نتیجه همکاری جبهه شمال با آمریکایی‌ها بود لذا این دو گروه به صورت تاریخی با هم مشکل دارند و اگر طالبان سهم زیادی بگیرد قطعاً ازبک‌ها، تاجیک‌ها و هزاره‌ها نیز چنین سهمی مطالبه خواهند کرد، بر همین اساس احتمالاً قانون اساسی افغانستان به سمت فدرالی شدن خواهد رفت و نظام ریاستی که در «توافق بن» به دست آمده بود را تعلیق می‌کنند و نظام پارلمانی ایجاد خواهد شد.
ملازهی گفت: در صورت فدرالی شدن حکومت افغانستان، در چهار منطقه افغانستان چهار مجلس و دولت ایالتی ایجاد خواهد شد و بر اساس این توافق، نوعی تقسیم قدرت در مرکز (کابل) تعریف خواهد شد.
وی در پاسخ به این پرسش که فدرالی شدن پیش‌بینی است یا از توافق اخیر استنباط شده، تصریح کرد: حقیقت این است که راهی به جز این هم وجود ندارد. راه دیگر این است که آقای عبدالله عبدالله روی حرف خود بماند و در شمال، تشکیل دولت دهد که در این صورت بین جریان شمال، دولت و پشتون‌ها جنگ می‌شود و خطر تجزیه افغانستان وجود دارد. بحث فدرالی شدن قبلاً هم مطرح بود، به عنوان مثال صحبت از منطقه پشتونستان و خراسان می‌شد و چون خطر تجزیه و جدایی از فدرالی شدن بیشتر است، به نظر می‌رسد همه طرف‌های افغانستانی در نهایت به این سیستم رضایت خواهند داد.
ملازهی در پاسخ به این پرسش که آیا آمریکا در توافق با طالبان، اختلافات عبدالله و غنی را در نظر گرفته است، گفت: آمریکایی‌ها در افغانستان بر اساس منافع خود مدیریت می‌کنند و برنامه این است که بخش اعظم نیروهایشان را از افغانستان خارج کنند؛ بدون اینکه هزینه انسانی و کشته بدهند و این سیاست را همیشه اعلام کرده اند. اما اینکه به طور کامل از افغانستان خارج شوند امکان ندارد و جای بحث دارد و حتما بخشی از نیرو‌های خود را در افغانستان حفظ خواهند کرد.
وی درباره اینکه جای ایران و پاکستان در توافق بین آمریکا و طالبان و آینده صلح افغانستان کجاست، عنوان کرد: این توافق، معامله‌ای است بین پاکستان، سعودی، آمریکا و طالبان و در این مسئله، ایران جایگاهی ندارد، در واقع به نوعی ایران را دور زده‌اند. ایران به عنوان همسایه افغانستان که نزدیک به هزار کیلومتر مرز مشترک با آن کشور دارد منافع خاص خود را دنبال می‌کند لذا آن‌ها نمی‌توانند ایران را به طور کلی نادیده بگیرند، ولی در مدیریت آقای زلمای خلیلزاد به نظر نمی‌رسد برای کشور‌هایی مانند ایران و هند و حتی روسیه و چین جایگاهی تعریف شده باشد، در این قصه بیشتر نفوذ سیاسی پاکستان و مالی ـ ایدئولوژیک عربستان پر رنگ است. حاکمیتی که طالبان در آن به نوعی نقش اصلی را ایفا می‌کند به نفع عربستان سعودی و پاکستان خواهد بود و به ضرر ایران تمام می‌شود.
ملازهی پیش بینی خود را از مشکل پیش آمده میان غنی و عبدالله؛ بعد از انتخابات اخیر اینگونه بیان کرد: دوران دولت برآمده از «توافق بن» آلمان تمام شده است. عبدالله عبدالله و اشرف غنی هر کدام بازی پیچیده و خطرناکی را پیش گرفته اند. زرنگی که آقای غنی به کار گرفت این بود که در آستانه امضای توافق آمریکا و طالبان اجازه داد کمیسیون مستقل انتخابات او را برنده انتخابات معرفی کند در حالی که خودش می‌داند در آینده به عنوان رئیس جمهور جایگاهی ندارد مگر اینکه با آمریکایی‌ها چانه بزند و یک معامله‌ای صورت دهد. عبدالله عبدالله با اعلام اینکه دولت موازی تشکیل می‌دهد نیز وارد بازی خطرناکی شده است و هر دو می‌خواهند در معادلات آینده افغانستان به نوعی سهمی در قدرت داشته باشند.
وی افزود: هم آمریکایی‌ها و هم طالبان دنبال این هستند که دولتی موقت شکل دهند که در آن احتمالاً عبدالله عبدالله و اشرف غنی به عنوان بخشی از حاکمیت پذیرفته می‌شوند، چون نمی‌خواهند که به طور کلی آن‌ها را حذف کنند. جز طالبان، دو جریان در معادلات افغانستان مهم هستند، یکی جریان جهادی شمال به رهبری عبدالله عبدالله و دیگری جریان لیبرال دموکرات که ۲۰۰۱ به قدرت رسید. آمریکا نمی‌تواند این دو را حذف کند، ولی باید بپذیرند که شرایط تغییر کرده است.
این کارشناس مسائل افغانستان در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توانیم شاهد یک طالبان سیاسی و غیرمخرب باشیم، گفت: خیلی سخت است. طالبان دو فاکتور مهم دارد. یکی خصلت ایدئولوژیک است که انحصارطلبی را در ذات خود دارد و دیگری به لحاظ قومی(پشتون) است که آن هم انحصارطلبانه است. در ۳۰۰ سال گذشته بعد از استقلال از ایران، فقط دو تاجیک موفق شدند مدتی اندک رهبری افغانستان را به عهده بگیرند، یکی حبیب الله کلکانی و دیگری برهان‌الدین ربانی بودند و در تمام این سال‌ها و قرن‌ها پشتون‌ها حاکم بودند و به رغم اینکه دنیا تغییر کرده است آن‌ها از دو نوع انحصار طلبی قومی-تاریخی و ایدئولوژیک برخوردارند؛ بنابراین نمی‌توان خوشبین بود که حکومت اسلامی مد نظر طالبان پشتون زبان، حکومتی غیر مخرب و صلح طلب باشد.
