فرصت تابستانه برای اندوختن تجربه

دیدارنیوز ـ شروع تابستان در ظاهر با روزهای تعطیل و خالی از دغدغه کار کردن گره می خورد، اما هیچ چیز از تکاپو نمی ایستد زیرا بهینه ترین فرصت است تا دانش آموزان خود را برای بهار علم و دانش مهیا کنند. دانش آموزانی که در کنار استراحت تابستانه، به فکر آغازی پرانرژی هستند و تعطیلات را به امید شروع یک سال تحصیلی هدفمند سپری می‌کنند و همزمان که به روزهای آخر تابستان نزدیک می شوند، رقص قاصدک ها، رنگ زرد برگ درختان، عطر باران، بوی خاک و زیبایی ها را نوید شروع یک تغییر از جنس زندگی می دانند که کوله باری از انرژی و امید را به شانه هایشان هدیه می کند. دیدگاه‌های تخصصی کارشناسان، به دانش آموزان کمک می کند تا با مدیریت تعطیلات تابستان، خود را برای یک آغاز هدفمند و پرانرژی آماده کنند و به اتفاق های مثبت در سال تحصیلی پیش رو امیدوار باشند.

معمولاً کودکان و نوجوانان گمان می‌کنند هرچه بیشتر شبیه بزرگتر‌ها شوند بهتر است برای همین وقتی از آنها سؤال می‌شود به نظرت بهتر است تعطیلات تابستان را چگونه سپری کنی؟ سعی می‌کنند پاسخی شبیه بزرگترهایشان بدهند در صورتی که خوب است به کمک آنها یک برنامه تحقیقی به راه انداخت و تعطیلات را به چند بخش تقسیم کرد و از کودک یا نوجوان خواست تا برای نخستین دسته بندی برنامه‌ریزی کند. به این ترتیب والدین این فرصت را به فرزندشان می‌دهند تا نخستین روزهای تعطیلش را آن گونه که می‌خواهد سپری کند هرچند که ممکن است این برنامه‌ریزی درست و کارساز نباشد یا مشکلاتی را به وجود آورد اما لازم است به کودک یا نوجوان فرصت ابراز وجود داده شود.

تعطیلات تابستان فرصت انجام کارهای مختلفی را در اختیار افراد قرار می‌دهد که در این میان کودکان و نوجوانان هم از این قاعده مستثنی نیستند و با یک برنامه‌ریزی حساب شده می‌توانند تجربه‌ای به یاد ماندنی را به ذهن بسپارند. در همین خصوص دکترنسرین امیری، فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان با اعتقاد بر اینکه در این فرصت تابستانی باید به چند اصل مهم توجه داشت گفت: در گام نخست لازم است مدیریت این تعطیلات تنها به عهده والدین نباشد تا فرزندان متوجه شوند قرار نیست همه کارها و برنامه‌ریزی‌ها را والدین انجام دهند بلکه در مورد تعطیلات طولانی مدت، خودشان هم باید برنامه‌ریزی داشته باشند. باید این واقعیت را پذیرفت که شرایط تحصیلی امروز دانش‌آموزان به گونه‌ای شده است که آنها بیشتر مورد مشقت تحصیلی واقع می‌شوند چراکه رشد و تکامل شان در پس فرآیندهای آموزش و پرورش قرار گرفته است و اگر در تعطیلات تابستانی هم مورد اذیت تحصیلی قرار بگیرند به نوعی بیماری در بیماری رقم می‌خورد و طبیعی است که نتایج خوبی به همراه نخواهد داشت. در گام بعدی به جای اینکه خانواده‌ها به دنبال این باشند که تحصیل و تفریح را با هم ترکیب کنند بهترین کار این است که فرزندانشان را با ابعاد مختلف زندگی که در هر کدام از آنها می‌توانند ویژگی‌های شخصیتی خود را تقویت یا ارتقا دهند آشنا کنند.

مهم‌ترین مشکلی که در تعطیلات طولانی مدت برای بزرگسالان و کودکان اتفاق می‌افتد برهم خوردن سیکل خواب و بیداری آنهاست که معمولاً سهم کودکان ونوجوانان از پذیرش آسیب‌های این نوع اختلال بیشتر است. رعایت نشدن بهداشت خواب در روزهای تعطیل موضوع مهمی است که معمولاً نسبت به روزهای دیگر سال کاهش پیدا می‌کند و ازآنجا که سیکل خواب شبانه روزی به هم می‌خورد با پایان تعطیلات، افراد تصور می‌کنند زندگی شان با سیکل دیگری آغاز شده است در حالی که رعایت اصول بهداشت خواب در تعطیلات باعث می‌شود سطح هوشیاری افراد در طول روز افزایش پیدا کند و از میزان خطاهای ذهنی آنها کاسته شود.

دکتر مصطفی امیری، متخصص مغز و اعصاب و محقق در زمینه اختلالات خواب در همین خصوص یادآور شد: « افراد بخصوص کودکان باید در روزهای تعطیل در ساعت مشخصی بخوابند و بیدار شوند. نه به این معنا که کودکان و نوجوانان مجبور باشند رأس همان ساعتی که به مدرسه می‌رفتند بیدار شوند اما اینطور هم نباشد که تا هر زمانی که دوست دارند، بخوابند.»

موضوع دیگر به خواب عصر در روزهای تعطیل بازمی‌گردد که معمولاً مختل می‌شود ازاین رو میزان خواب شب هم کمتر می‌شود که در مجموع باعث می‌شود ساعات خواب کاهش پیدا می‌کند به همین دلیل کودکان و نوجوانانی که چنین عادتی دارند طی تعطیلات دچار نوعی بی‌خوابی می‌شوند که با پایان تعطیلات حتی اگر بخواهند هم نمی‌توانند این نوسانات را جبران کنند. همچنین از منظر این محقق،‌ اجتناب از مصرف مواد غذایی محرک راهکار دیگری است که از اختلالات خواب در روزهای تعطیل می‌کاهد اما متأسفانه این موضوع چندان جدی گرفته نمی‌شود. از این رو می‌گوید: اگر افراد بخصوص کودکان 4 تا 6 ساعت قبل از خواب از خوردن چای، قهوه، شکلات و سایر فرآورده‌های حاوی کافئین پرهیز کنند می‌توانند خواب شبانه خوبی داشته باشند اما در غیر این صورت حتی اگر طبق معمول هر شب و سر ساعت دقیق به رختخواب بروند باز هم خواب خوب و متعادلی نخواهند داشت. قرار نیست والدین در تعطیلات تابستان در ساعات آخر شب با صدای بلند تلویزیون تماشا کنند و انتظار داشته باشند فرزندان شان بموقع بخوابند بلکه باید حداقل یک ساعت قبل از زمان خواب، تماشای تلویزیون یا هرگونه فعالیت هیجانی که خواب را مختل می‌کند متوقف شود چراکه حتی اگر بتوان در این شرایط خوابید، خوابی بسیار سبک تجربه می‌شود که سیکل ابتدایی آن با رؤیا بینی همراه است.

لازم است کودکان و نوجوانان متناسب با نیازشان برنامه‌ریزی‌های متفاوتی در پیش گیرند و مدیریت تعطیلات را بخوبی رعایت کنند تا از فرصت به دست آمده برای جبران ضعف‌های تحصیلی شان بدرستی بهره‌مند شوند. به همین دلیل است که دکتر رضا ساکی، معاون آموزشی و عضو هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان، تعطیلات تابستان و دورهمی‌ها را برای کودکان آموزنده می‌پندارد چراکه بسیاری از مهارت‌های زندگی را در همین فرصت تابستانه کسب می‌کنند. البته وی بر این باور است که باید به فراخور نیازشان برنامه‌ریزی درسی داشته باشند زیرا تعطیلات تابستانه به منزله تعطیلی یادگیری نیست و نباید تمام این زمان به تفریح اختصاص داده شود بلکه بایستی بخشی از این فرصت به پوشش دادن نقایص و کمبودها بینجامد. با این حال از دیدگاه دکتر نسرین امیری این نکته حائز اهمیت است که نمی‌توان برای تمام کودکان و نوجوانان یک نسخه واحد پیچید زیرا ممکن است هر کدام از آنها در یک موقعیت خاص رفتار متفاوتی را بروز دهند.

 

به این معنا که شاید یک کودک یا نوجوانی در این روزهای تعطیل علاوه بر تفریح، ارتباطات اجتماعی خوبی نیز برقرار کند یا اینکه مفاهیم درسی را مرور کرده باشد اما کودک یا نوجوان دیگری نتوانسته باشد این گونه عمل کند: در پایان این روزها، باید ارزیابی دقیقی صورت گیرد تا کودک یا نوجوان از رفتارهای درست و نادرست خود اطلاع پیدا کند.  این فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان فواید در پیش گرفتن این رویه اثربخش برای والدین و فرزندان را سازنده معرفی کرد زیرا منجر به شناخت والدین و فرزندان نسبت به یکدیگر می‌شود. در حقیقت والدین با بکار‌گیری این شیوه برای مدیریت تعطیلات تابستانه فرزندان شان، آنها را بهتر می‌شناسند ضمن اینکه به خودشناسی دست پیدا می‌کنند و به نقایص خود در این فرآیند پی می‌برند که این یکی از مهم‌ترین اصول فرزندپروری است. علاوه بر این والدین به پتانسیل فرزندان خود واقف شده و متوجه می‌شوند تا چه حد توانایی جبران خطاها و اشتباهات خود را دارند. از سوی دیگر این بهترین فرصت است تا اعضای خانواده بدون قضاوت در مورد یکدیگر برخورد کنند و به این ترتیب یک رابطه جدید خلق شود.

تعطیلات تابستانه و برنامه‌ریزی‌هایی که برای گذراندن آن انجام می‌شود به والدین می‌آموزد که باید امکان پذیرفتن تنبیه را به فرزند بدهند و اگر برنامه‌ریزی او در طول تعطیلات تابستان آن طور که باید و شاید نبود، نیاز نیست والدین تمام هم و غم خود را بر این موضوع معطوف کنند بلکه باید به این موضوع توجه داشت که فرزند توانسته در سایر بخش‌ها بخوبی ظاهر شود و اگر در مقوله تحصیلی کم کاری‌هایی از خود نشان داده است باید پذیرای تنبیه و بازخورد توبیخی آن از سوی معلم و مسئولان مدرسه باشد. در این مواقع از و‌الدین انتظار می‌رود با فرزندنشان مکالمه‌ای واقع بینانه داشته باشند و به او بگویند «بخشی از برنامه‌ریزی ات اشتباه بوده و با روندی که در پیش گرفتی نمی‌شد انتظار نتیجه‌ای غیر از این داشت. پس باید قدرت پذیرفتن تنبیه را داشته باشی، البته تلاش کن تا اشتباهات و کم کاری‌هایت را کاهش دهی.» بدیهی است با این روش بسیاری از مشکلات موجود کاهش پیدا می‌کند و ارتباط میان والدین و فرزندان، ارتباطی معنادار و درست خواهد شد. ممکن است در طول این فرصت بسیاری از مسائل آن طور که پیش‌بینی می‌شد از آب درنیاید و جهت و مسیر حرکت، تغییر زیادی داشته باشد اما در این صورت و حتی اگر در تمام فرصت تعطیلات بازدهی چندان خوبی نداشت نباید این موضوع را به چشم یک شکست دید بلکه باید به آن به عنوان فرصتی برای اندوختن تجربه نگاه کرد. از سوی دیگر معمولاً کودک یا نوجوان دراین فرصت تابستانه با مداخله در بحران آشنا می‌شود زیرا ممکن است برای یک روز خاص برنامه‌ریزی کرده باشد اما با آمدن میهمانان سر زده یا رخ دادن اتفاقی غیرقابل پیش‌بینی، برنامه تغییر کند و با اتکا به توانایی مداخله در بحران شرایط را مدیریت کند.