دیدارنیوز_ استاد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در نشست هم‌اندیشی دانشوران فرهنگ و هویت با موضوع ضرورت پرداختن به سویه‌های هویتی مشهد در پژوهشکده ثامن مشهد اظهار کرد: در برابر این موضع‌گیری، گاهی این سوال مطرح می‌شود که آیا تقویت هویت می‌تواند به بروز ستیز و اختلاف منجر شود؟ به نظر می‌رسد هویت‌های باز و متکثر که مبتنی بر گفت‌وگو شکل می‌گیرد، می‌تواند از یک سو زمینه تعلق خاطر به گذشته و از دیگر سو شرایط زندگی در وضع کنونی را فراهم کند. در واقع این گفت‌وگو است که تفاوت را به جای تخاصم نشانده و تفاوت را به رسمیت می‌شناسد. از این طریق گفت‌وگو پذیرش دیگری متفاوت را فرصتی برای معنا کردن هویت خود می‌داند.
وی با اشاره به اینکه در کشور ما نسل‌ها جای طبقات اجتماعی را گرفته، بر اهمیت تحولات نسلی در ایران تاکید کرد و گفت: یک سوی شکل‌گیری و تقویت هویت به اقدامات و فعالیت‌های شهرداری، سازمان میراث فرهنگی و... باز می‌گردد. سوی دیگر آن به مردم و مخاطبان ارتباط دارد. در واقع باید راهی برای فهمیدن اینکه 4 عنصر هویتی یعنی بناها، مفاخر، آیین‌ها و رویدادها چطور می‌توانند در مشهد جنبه هویتی پیدا کند تا به سرمایه نمادین تبدیل شود، پیدا کرد.
این استاد علوم ارتباطات با بیان اینکه نباید از یاد برد ما با جامعه‌ای رو‌به‌رو هستیم که با تغییرات پردامنه اجتماعی و فرهنگی مواجه است؛ خاطرنشان کرد: سیاست‌گذاری یک مساله و مخاطبان مساله‌ای دیگر است. در حال حاضر در جامعه ایران فردگرایی و منفعت‌گرایی در مقایسه با گذشته بیشتر شده است؛ از این رو باید دید چطور سودمندی جنبه‌های هویتی برای جامعه مشهدی و غیرمشهدی می‌تواند نمایان شود. باید تلاش کرد تا راهی برای ترجمه هم‌راستای هویت با فردگرایی و منفعت‌گرایی پیدا کرد. در این صورت از سوی مخاطبان از این هویت استقبال خواهد شد. علاوه بر این لازم نیست تنها از دانشمندان علوم انسانی برای تقویت هویت استفاده شود. فعالان صنعتی، مدیران، اقتصاددانان و... نیز باید در مورد هویت مشهد سخن گویند.
خانیکی تاکید کرد: یکی از مسائل ما در برخورد با هویت این است که بسیاری از سخنان و تاییدات ما در مورد یک هویت از منظر دانش اقتصاد بی‌اهمیت است. بنابراین و به همین جهت لازم است هویت را از منظر توسعه نگریست و این مساله را ارزیابی کرد که هویت تا چه حد می‌تواند برای حل مسائل اقتصادی مفید فایده باشد. مساله دیگر نگاه نوستالژیک به هویت است. باید در جهت استخراج زمینه‌های دیالوگ‌پذیر هویت تلاش کرد تا از این طریق گفت‌وگو بین ما و نسل‌های بعد صورت گیرد.
وی تاکید کرد: لازم است بن‌مایه‌های هویت مشهد شناسایی شود. بخشی از این هویت ناشی از سرشت قدسی مشهد و بخشی دیگر ناشی از سرشت ملی آن است که هر کدام سهمی در هویت آن خواهد داشت. در دوره معاصر بین فرایندهای هویت‌ساز ناپیوستگی ایجاد شده و از سوی دیگر سیاست‌های تقویت حافظه نیز ضعف دارد. نبود نهادهای منتقل‌کننده هویت نیز یکی دیگر از مشکلات کنونی است.
خانیکی بر ضرورت بازگشایی پرونده سویه‌های هویتی مشهد تاکید کرد و افزود: باید پیشنهاداتی که در این حوزه مطرح شده را استخراج کرد و و عناوین مورد نظر برای پرداخته شدن به هویت مشهد را مجزا نمود. باید از یک نقطه مشخص کار را آغاز کنیم. طرح این مسائل در قالب بحث‌ها و میزگردها می‌تواند به تدوین برنامه برای شهر مشهد کمک کند.
این استاد علوم ارتباطات در بخش دیگری از این نشست با ارائه تعریفی از هویت، آن را معنابخش زندگی دانست و گفت: هویت از انواع مختلفی مانند هویت‌های جنسی، دینی، زبانی و... تشکیل شده که اثری دوگانه بر جامعه دارد. از یک سو تقویت تعلقات خاطر در جامعه نیازمند هویت است و از سوی دیگر تقویت هویت می‌تواند به بروز جنبه‌های اختلافی بین افراد منجر شود.
خانیکی با بیان اینکه مهم‌ترین ویژگی اثرگذار بر هویت در جامعه امروزی، شبکه‌ای شدن جامعه است، خاطرنشان کرد: امروز ساختار فنی ارتباطات خودگزین تغییر پیدا کرده و به جای ارتباطات جمعی که در آن یک پیام به صورت انبوه منتقل می‌شود، قرار گرفته و به همین جهت است که هویت سیال و شکننده شکل گرفته است.
این استاد علوم ارتباطات تاکید کرد: باید توجه داشت امروز هویت یک مقوله ذاتی نیست بلکه یک برساخت اجتماعی است. در حقیقت هر لحظه در دنیای امروز هویت در حال ساخته شدن است. براساس نظریات مانوئل کاستلز در شرایط کنونی 3 نوع هویت اجتماعی شکل می‌گیرد که یک نوع آن هویت مشروعیت‌بخش است و براساس خود مشروع و مطلق ساخته می‌شود. حال همین نوع هویت، با اجتماعی شدن شبکه‌های اجتماعی به چالش کشیده شده و هویت مقاومت در برابر آن شکل می‌گیرد. هویتی که ضمن عدم پذیرش دیگری، آن را به شکل رادیکال و خصومت‌آمیز رد می‌کند. گاهی هم همین هویت به یک هویت خشن تبدیل می‌شود که معمولا تک‌پاره و یک‌بعدی است.
وی ادامه داد: در این بین هویت سومی هم وجود دارد که از آن به عنوان هویت منعطف یاد می‌شود و براساس پذیرش تفاوت‌ها و ایجاد ارتباط تعاملی ایجاد می‌شود.
