کامپیوتر‌هایی که مانند انسان فکر می‌کنند! / هوش مصنوعی دروغ گفتن یاد می‌گیرد!

دیدارنیوز ـ حتما در فیلم‌های علمی تخیلی دیده‌اید. جهانی که در آن تکنولوژی‌های جدید، حرف اول را می‌زنند و ربات‌ها در کنار آدم‌ها زندگی می‌کنند. جهانی که دیگر قدرت اول در آن نفت و پول نیست و این تکنولوژی است که تمام مناسبات انسانی را تعیین می‌کند. این تصویری است که در این سبک از فیلم‌ها برای آینده ساخته‌اند. همانطور که در گذشته برای امروز تصویرهای مختلفی ساخته شد و بسیاری از آنها فراتر از حد انتظار محقق شد.

بسیاری از دانشمندان بر این باورند که یکی از ویژگی‌های اصلی جهان امروز و مخصوصا آینده، «هوش مصنوعی» است. مساله‌ای که بسیاری از شئون زیستی آدم‌ها را دستخوش تغییر خواهد کرد. در گفتگویی که در ادامه خواهد آمد به بحث‌های مختلف پیرامون هوش مصنوعی در جهان و ایران پرداخته‌ایم و ابعاد مختلف این پدیده را مورد بحث و بررسی قرار داده‌ایم.

در این گفتگو که در دو بخش منتشر خواهد شد به سراغ دو کارشناس این حوزه رفته‌ایم. داود فدایی از اساتید عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر و از کارآفرینان کشور در حوزه انرژی‌های خورشیدی و همچنین پوریا حداد دانش آموخته هوش مصنوعی و از فعالین شرکت‌های دانش بنیان کشور، مهمان دیدارنیوز بودند و پیرامون ابعاد مختلف هوش مصنوعی به بحث و گفتگو پرداختیم.
 

فدایی: ما در ابتدای راه هستیم. فعالیت‌هایی را که اکنون دوستان در قالب استارت‌آپ‌ها آغاز کرده‌اند، ما را وارد یک فرآیند نوینی می‌کند که در دنیا در حال حرکت به این سمت هستند تا کار‌هایی را که قبلاً توسط دستگاه‌های اتوماتیک انجام می‌شد، به ماشین‌های یاد گیرنده یا ربات‌های انسان نما بسپارند. به عبارتی سعی بر این است که خیلی از فعالیت‌هایی که قبلاً توسط سیستم‌های اتوماتیک وکنترل‌ها انجام می‌شد به سیستمی بسپارند که حالا هوشمندانه آن را اداره می‌کند. این مسئله بر خیلی از بخش‌ها و صنایع و خدمات تأثیر می‌گذارد.

حداد: به عنوان تعریف ساده از هوش مصنوعی می‌توان گفت هوش مصنوعی یعنی هوش ماشین‌ها. در واقع دانشمندان در تلاش هستند کاری کنند که کامپیوترها مانند انسانها فکر کنند و تصمیم بگیرند و در سطوح بالاتر حتی از خود احساسات نشان دهند. این کاری است که دانشمندان سعی می‌کنند در حوزه هوش مصنوعی پیاده‌سازی کنند. هوش مصنوعی یک برنامه کامپیوتری است. اما تفاوت آن با برنامه‌های متداول و قبل از آن این است که در هوش مصنوعی، کامپیوتر می‌تواند فکر کند. یعنی شما هنگامی که یک برنامه معمولی را کدنویسی می‌کنید، تمام حالت‌هایی که ممکن است برای آن رخ دهد را پیش بینی می‌کنید و می‌گویید اگر فلان اتفاق افتاد یک کار مشخصی انجام بدهد. اما هوش مصنوعی می‌تواند بعد از این که یادگیری‌هایی را انجام داد - مثلاً در شبکه‌های عصبی مصنوعی- می‌تواند برای مواردی که پیش‌بینی نشده‌اند تصمیم منطقیِ نزدیک به انسان بگیرد. این یک مزیت بزرگی به ما می‌دهد و می‌تواند یک سری از کارهایی که انسان مجبور است انجام دهد و به خاطر ضعف‌هایی که ممکن است در برخی موارد داشته باشد - مثلاً کمبودهایی که در محاسبات نسبت به کامپیوتر دارد- هوش مصنوعی می‌تواند این کار را برای ما سهل‌تر کند و یک کار تسهیل شده‌ای را به ما تحویل بدهد.

حداد: دقیقاً. اتفاقاً یکی از نگرانی‌های مهم برخی دانشمندان این است که هوش مصنوعی جای انسان را بگیرد. دقیقاً از سال ۱۹۵۶ میلادی یعنی ۶۳ سال پیش جان مکارتی این مفهوم را مطرح کرد. البته بر خلاف تصور خیلی‌ها هوش مصنوعی یک پیشینه قوی دارد. یعنی ریشه‌های آن به افسانه‌هایی که در یونان باستان داریم باز می‌گردد و جایی که در داستان‌ها مطرح می‌گردد که یک موجودات ماشینی بودند که فکر می‌کردند و هوش داشتند. اما این موارد به داستان‌ها باز می‌گردد. بعد از سال ۱۹۵۶ کار‌هایی روی هوش مصنوعی انجام شد و امروز به جایی رسیده که در مسابقات شطرنج می‌تواند قهرمانان شطرنج دنیا را شکست دهد. در مسابقات دیگری که در این زمینه مطرح است می‌تواند بسیار پیشرفته شود. اما باز هم راه زیادی دارد تا جلوتر برود.

فدایی: هوش مصنوعی یک خصلت یاد گیرنده دارد و دانش از طریق داده‌هایی که به آن داده می‌شود، منتقل می‌شود. یکی از محدودیت‌ها این است که هوش مصنوعی از طریق داده، دانش خود را می‌گیرد. اگر ما دقتی در داده نداشته باشیم ممکن است که تصمیم‌گیری اشتباهی انجام دهد. در مقایسه با انسان، هوش مصنوعی فوق تخصص پیدا کرده است. مثلاً همانطور که اشاره شد شطرنج‌باز خوبی و یا مشاور حقوقی خوبی می‌شود. بر عکس انسان که می‌تواند در یک زمان چندین تصمیم‌گیری را انجام دهد، هوش مصنوعی یک کار می‌تواند انجام دهد. مثلاً گوگل یک دستیار دیجیتالی درست کرده که تمام کارهای یک مسئول دفتر را انجام می‌دهد. مثلاً گفته می‌شود فلان ساعت از آرایشگر برای من وقت بگیر و او به آرایشگر شما زنگ می‌زد و مانند یک انسان صحبت می‌کند به طوری که آرایشگر نمی‌تواند تشخیص دهد یک ربات با او صحبت می‌کند. همه برنامه‌های شما را برایتان تنظیم می‌کند.

 

 

 

حداد: دانشمندی به نام آلن تورینگ که در مباحث ریاضی هم نام مطرحی دارد، آزمونی را مطرح کرد که الان به تست تورینگ معروف است. می‌گوید که اگر دستگاه یا ماشینی بتواند این تست را پاس کند می‌توانیم بگوییم که آن ماشین هوشمند است. البته این تست تا کنون به قدری سطح بالا بوده هیچ هوش مصنوعی نتوانسته آن را کامل پاس کند. می‌گوید فضایی را فرض کنید که انسانی از پشت یک دیوار یا هر چیز جدا کننده دیگری با یک کامپیوتر مکالمه کتبی می‌کند. اگر این انسان نداند که طرف مقابل یک کامپیوتر است و بعد از این که مکاتبه و مکالمه کتبی که داشتند تمام شد، باز هم نفهمد که آن یک انسان نبوده و یک ماشین بوده، آن زمان می‌توانیم بگوییم که آن ماشین یک ماشین هوشمند است. همان طور هم که دکتر عرض کردند از طرفی ممکن است خطراتی داشته باشد. برای مثال مدتی پیش شرکت فیس‌بوک، دو هوش مصنوعی خود را از عرصه خارج کرد. یکی از این هوش مصنوعی‌ها یک کار جالبی که انجام داده بود این بود که یک سری کالا خریده بودند. مثلاً فروشنده‌ای یک کالایی در اینترنت  با یک قیمتی پیشنهاد داده بود. او (هوش مصنوعی) کالا را در اینترنت سرچ می‌کرد و قیمت پایین‌تر را پیدا می‌کرد و به فروشنده می‌گفت من در فلان جا این را با قیمت پایین‌تر پیدا کرده‌ام - در واقع برای چانه‌زنی بود - حال تو این کالا را با قیمت پایین‌تر به من بفروش. بعد از مدتی فیس‌بوک متوجه شد که این هوش مصنوعی یاد گرفته که دروغ بگوید. یعنی یک کالایی را از شما می‌دید و بدون این که سرچ کند به دروغ می‌گفت من در فلان جا این کالا را به قیمت پایین دیده‌ام و یک چانه‌زنی‌های دروغی انجام می‌داد و یک جنس را ارزان‌تر می‌خرید. شاید الان چیز جالبی به نظر برسد، اما ممکن است به جایی برسیم که این هوش مصنوعی به ما دروغ بگوید.

حداد: یکی از ساختارهای هوش مصنوعی، شبکه‌های عصبی مصنوعی است که تخصص من در آن زمینه است. الگوی شبکه عصبی مصنوعی، شبکه‌های عصبی بیولوژیکی است. پیچیده‌ترین شبکه عصبی بیولوژیکی که انسان تاکنون کشف کرده مغز انسان است. مغز انسان از میلیاردها نورون تشکیل شده و هر یک از این نورون‌ها با بیلیاردها شبکه عصبی به هم متصل شده‌اند و این چیزی است که شخصیت ما را تغییر می‌دهد. یعنی شیوه اتصال نورون‌ها در مغز جنابعالی با من متفاوت است. به همین دلیل ما شخصیت‌های متفاوت و درک متفاوتی داریم. کاری که هوش مصنوعی انجام می‌دهد این است که این شبکه عصبی را بر اساس آزمون و خطاها تغییر می‌دهد. مثلاً یک بار به شما یک پیشنهادی می‌دهد و بازخورد منفی می‌گیرد. بر اساس آن بازخورد منفی، شبکه خود را تغییر می‌دهد و این تغییر اینقدر اتفاق می‌افتد تا به جایی برسد که ثابت شود. هنگامی که ثابت شد کارهای جدیدی انجام می‌دهد. یعنی مثلاً یک جا‌هایی دیده که مثلاً اگر دروغ بگوید می‌تواند یک جنسی را ارزان‌تر بگیرد. به همین دلیل این کار را انجام داده است. یکی از هوش مصنوعی‌هایی که فیس‌بوک خارج کرد، با یکی دیگر از هوش مصنوعی‌هایش مکاتبه‌ای می‌کرد که با زبان انگلیسی بود اما عباراتی به کار می‌برد که انسان متوجه آن نمی‌شد. یعنی مثلاً یک سری کلمات بی ربط به هم می‌گفتند و آن هوش مصنوعی متوجه می‌شد و یک کارهایی می‌کردند. به عبارتی یک زبانی به وجود آورده بودند که انسان متوجه نمی‌شد، اما خود آنها متوجه می‌شدند و کارهایی می‌کردند. خب این می‌تواند خیلی خطرناک باشد.

فدایی: بله این بخش است. یک بحث دیگر این است که گفتیم روی خیلی از بخش‌های خدمات تأثیرگذار است. برای مثال می‌دانیم مک‌دونالد یک شرکتی است که فست‌فود تولید می‌کند. الان سیصد میلیون دلار به یک استارت‌آپ که شرکت اسرائیلی هم است پول داده که کار آن تحلیل داده‌ها است که بر حسب یک تجربه‌ای که مشتری قبلاً در آنجا داشته، می‌تواند بفهمد از چه نوع غذایی لذت می‌برد و ذائقه را تشخیص می‌دهد. هنگامی که شما وارد مک‌دونالد می‌شوید در کم‌ترین زمان، غذایی مطابق با ذائقه شما درست می‌کنند. یعنی غذایی که شما قبلاً خوردید و لذت بردید را دارد و مطابق آن برای شما غذا آماده می‌کند.

فدایی: یک درصد جامعه حکمرانی می‌کنند. یعنی کسانی که به بیگ دیتا دسترسی دارند. چون دانش هوش مصنوعی را آنها تأمین می‌کنند. یعنی من تصور می‌کنم زمانی که صحبت از برده می‌شد در ذهن همه ما یک آفریقایی تصور می‌شد. اما در آینده نزدیک، به جز کسانی که پشت صحنه هوش مصنوعی هستند یعنی اندیشمندانی که هوش مصنوعی را طراحی می‌کنند و تحلیل‌گر داده‌ها هستند و به بیگ دیتا دسترسی دارند، مابقی به نوعی برده می‌شوند. چرا شرکتی مثل گوگل می‌گوید هر گونه خدماتی بخواهید من برای شما رایگان سرچ می‌کنم و در اختیارتان می‌گذارم؟! چون می‌خواهد تشخیص دهد که مثلاً در دنیا چند نفر چپ دست یا راست دست هستند که مطابق آن چیزی تولید کند. مثلاً بر اساس درصد سرچ‌هایی که در ایران انجام می‌شود، متوجه می‌شود که ایرانی‌ها به دنبال چه چیزهایی می‌گردند و بر اساس آن می‌گوید اگر شما می‌خواهید به ایران جنس دهید، این موارد مورد نیاز هستند. مردم از سایت‌های دیگران سرچ می‌کنند و به دلیل نبود زیرساخت در کشور، دیتای زیادی به بیرون می‌رود. ما تحلیل دیتایی در داخل کشور نداریم. برای مثال چند تا از دانشجوهای من روی یک بقالی کار قشنگی کرده بودند. این بود که از تحلیل رفتار مشتری، علایق و سلیقه و نیازهای او را تشخیص داده بودند. مثلاً اینکه مشتری در روزهای سه‌شنبه چه چیزی می‌خرد؟ روز چهارشنبه چه چیزی می‌خرد؟ چند روز در هفته خرید می‌کند؟ چرا این شیر را می‌خرد؟ برنامه‌ریزی کرده بودند که به این بقالی در روز‌های سه شنبه چه موادی به عنوان مواد اولیه وارد شود و در کدام یک از این قفسه‌ها چیده شود. چون عادت مشتری‌ها را هم در آورده بودند که مشتری وارد می‌شود ۳۵ درجه به سمت راست می‌پیچد و سمت چپ نمی‌رود پس هر چیزی را که بخواهید بفروشید سمت راست بگذارید سریع آن را بر می‌دارد. بعد گفته بودند که مشتری به رنگ‌ها چه عادتی دارد. مثلاً اگر قرمز باشد به آن دست می‌زند و نگاه می‌کند و اگر رنگی دیگری بگذارید کمتر به آن نگاه می‌کند. حرکت انسان‌ها توسط این مکانیزم تحلیل می‌شود و در آینده این ماشین‌ها هستند که جایگزین خیلی از مشاغل خدماتی می‌شوند. الان درحوزه سلامت یک ربات کنار شما می‌نشیند و ساعت قرص خوردن، وقت غذا خوردن و نوع رژیم غذایی و وقت ورزش کردن را یادآوری می‌کند. به عبارتی تمام کار‌هایی که قبلاً یک انسان به عنوان یک پرستار سالمندان انجام می‌داد، الان یک ربات انجام می‌دهد.

حداد: یک مسئله که می‌خواهم خیلی واضح به آن اشاره کنم این است که این یک گزینه برای ما نیست که بگوییم الان از هوش مصنوعی استفاده کنیم یا خیر؟! در واقع یک تقدیر است و فارغ از خواست ما، این مسئله در آینده در زندگی همه تأثیر می‌گذارد. بنابراین بهتر است که از امروز شروع کنیم و سوار بر این تکنولوژی شویم تا در آینده یک مصرف‌کننده محصولات خارجی نباشیم. یک مسئله این است که ما الان نباید به دنبال سرمایه‌گذاری روی تکنولوژی‌هایی که منسوخ می‌شود برویم. یعنی به دنبال تکنولوژی‌های دیگری که در کشورهای دیگر به اوج رسیده و استفاده‌هایشان را کرده‌اند و منسوخ شده‌اند، نرویم.

 

 

 

 

حداد: برای مثال ما یک برنامه هوش مصنوعی برای تشخیص دست خط فارسی طراحی کرده‌ایم. خیلی وقت است روی دست خط‌های انگلیسی کار شده و نمونه‌های خوبی هم دارد. روی دست خط فارسی هم کار شده، اما چون فارسی حروف به هم چسبیده دارد و نقطه دارد و حروفی مانند ب و پ و ت هر کدام در یک نقطه با هم فاصله دارند، حساسیت خاص خود را دارد. کاربرد این اقدام می‌تواند در استفاده بهینه از نیروها در خیلی از ارگآنها کمک کند. یعنی می‌توان خیلی از افرادی که از آنها می‌توان جای دیگری استفاده کرد، حذف شوند.

فدایی: ما این را برای قوه قضائیه استفاده کرده بودیم. جالب است بدانید نیازی نیست بالای ۷۰ درصد پرسنل قوه قضائیه سر کار بیایند. ۳۰ درصد قوه قضائیه باقی می‌ماند. این مسئله باعث می‌شود شفاف‌سازی زیادی شود و سرعت عمل در رسیدگی به پرونده‌ها زیاد شود. فسادی که الان است از بین می‌رود و در نهایت ۷۰ درصد پرسنل در قوه قضائیه کم می‌شود. چون همین الان ربات‌هایی وجود دارند که مشاور حقوقی و وکیل شما هستند و پرونده‌های شما را رسیدگی می‌کنند.

حداد: خیر. شرکت‌های دانش بنیان دیگری هم هستند که خوب هم کار می‌کنند و خیلی باعث خوش حالی است. من خیلی دوست دارم در کشورمان روی فرضیه‌های پایان‌نامه کارشناسی ارشدم کار کنم و همین جا بتوانیم خودمان آن را عملی کنیم و کاربرد آن را در جامعه ببینیم.

فدایی: این خیلی خوب است که شما یک شبکه از خود مجموعه درست کنید و این را راهبری کنید. برای مثال الان آقای رئیسی گفته من خیلی دوست دارم در قوه قضائیه فرآیندهای رسیدگی به پرونده‌ها کوتاه شود و فساد از قوه قضائیه برچیده شود. لذا باید خواسته‌هایی را که اعلام شده جواب مثبت داد و راه حل را بیان کرد. یعنی چندین شرکت دانش بنیانی که در این حوزه کار می‌کنند وارد میدان شوند. حتی می‌توان از آن به عنوان قاضی یار استفاده کنیم.

 

فدایی: بله ممکن است.

حداد: این پیشنهاد خیلی خوبی است و من از آن استقبال می‌کنم.