معمای سوئیفت!

دیدارنیوز - احمد کاظمی - همزمان با آغاز رسمی بازگشت کامل تحریم‌های ایران از سوی آمریکا، از صبح  14 آبان (پنجم نوامبر) دسترسی بانک‌های ایرانی به جامعه جهانی ارتباطات‌ مالی بین بانکی که به "سوئیفت - Swift" شهرت یافته است‌، قطع شد.

سوئیفت در پیامی کوتاه اعلام کرد به علت «حفظ ثبات و یکپارچگی سیستم مالی» این سیستم ارتباطی میان بانکی اقدام به قطع رابطه خود با ایران کرده است. همچنین هیچ اشاره مشخصی به زمان و نحوه انجام آن و حتی بانک‌های ایرانی مشمول این مجازات نیز ننموده است.

در تکمیل این بیانه وزارت خارجه آمریکا در بیانیه‌ای جداگانه لیست ۵۰ نهاد بانکی ایران از جمله بانک‌های ملی، ملت، تجارت، قوامین، توسعه صادرات و سپه را مشمول قطع ارتباط سوئیفت اعلام کرد.

این دفعه اول نبود که دسترسی بانک‌های ایرانی به سیستم تبادل مالی جهانی قطع شده است اما دفعه اولی بود که خود سوئیفت به دلیل ترس از مجازات‌های بین‌المللی، جرات اعلام قطع ارتباط رسمی با ایران را نکرد و وزارت خارجه آمریکا به کمک آن آمد و لیست بانک‌های تحریمی سوئیفت را بجای آن منتشر کرد. در دوران اوج تحریم‌ها نیز آمریکا با فشار به سوئیفت دسترسی ایران به آن را قطع کرده بود اما با این تفاوت که دفعه قبلی این اقدام با پشتوانه جامعه جهانی انجام شده بود و این بار با فشار یک‌جانبه آمریکا صورت گرفته است.

اگر در یک کلام در مورد اهمیت سوئیفت بخواهیم صحبت کنیم بایستی بگوییم سوئیفت در ظاهر یک سیستم پیام‌رسانی رمزنگاری شده برای ارتباط بانک‌های دنیا است که جایگزین سیستم‌های قدیمی فکس رمزدار و تلکس شده است. در این سیستم هر کشور دارای یک SAP یعنی نقطه دسترسی به سوئیفت است که توسط مؤسسه سوئیفت کنترل می‌شود. هر SAP کشوری برای هر بانک آن کشور و هر شعبه آن نیز یک SUB SAP تعریف می‌کند. بعنوان مثال کد سوئیفت بانک اقتصاد نوین شعبه تهران به‌صورت ذیل است: BEGNIRTHAFG

• - چهار کاراکتر اول یعنی BENG معرف بانک اقتصاد نوین است
• - دو کاراکتر IR معرف ایران است
• - دو کاراکتر TH معرف موقعیت مکانی یعنی تهران است
• - AFG معرف کد شعبه است.

در حال حاضر بیش از ۷۵۰۰ کد سوئیفت فعال وجود دارد که در حال استفاده از سوئیفت جهت انتقال وجه و ارسال حواله ارزی هستند. علاوه بر این تعداد کدهای فعال بیش از ۱۰۰۰۰ کد سوئیفت نیز وجود دارد که در ارسال سوئیفت‌های دستی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در اهمیت سوئیفت باید گفت در حال حاضر مهمترین نهاد مبادلات مالی جهان است؛ به طوری که تنها در سال ۲۰۱۸ به طور متوسط روزانه بیش از ۲۸ میلیون پیام از طریق سیستم سوئیفت در سطح جهان مبادله شده است. هم اکنون ۱۱ هزار نهاد مالی از ۲۰۰ کشور جهان از طریق سیستم سوئیفت با یکدیگر در ارتباط هستند.

این ظاهر امر است که دسترسی ایران به این سیستم پیام‌رسانی قطع شده است و ایران دیگر نمی‌تواند بصورت رسمی با بانک‌های دنیا در ارتباط باشد!

شاید این خبر خیلی دلهره‌آور باشد و شما فکر کنید دنیا به آخر رسیده است. اما در باطن امر چه اتفاقی خواهد افتاد؟

سابقه قطع ارتباط سوئیفت با ایران

اگر بخواهیم دقیق‌تر به موضوع نگاه کنیم ایران سالهاست بعد از انقلاب اسلامی ارتباط استوار و منظمی با سیستم بانکی بین‌المللی نداشته است. این اتفاق از دوره شروع تحریم در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد شدت بیشتری پیدا کرد و دسترسی رسمی ایران به سوئیفت در سال ۲۰۱۲ قطع و تا زمان حصول توافق هسته‌ای «برجام» میان ایران و کشورهای ۱+۵ نیز ادامه داشت. در این دوره ایران با بانک‌های محدودی در جهان نظیر میربیزنس بانک روسیه (شعبه بانک ملی در روسیه)، یوکو بانک هند (بانکی که پول فروش نفت ایران به هند در آن بلوکه می‌شود)‌، آرین بانک افغانستان (بانک مشترک بانک صادارت ایران و یک گروه افغانستانی)‌، مگا اینترنشنال بانک تایوان‌، کونلون بانک چین و چند بانک کوچک دیگر کار می‌کرده است و نحوه ارتباط با این بانک‌ها همگی به شیوه فکس رمزدار و تلکس و سوئیفت داخلی (جدا از سیستم سوئیفت بین‌المللی) بوده است.

آن چیزی که تحلیلگران آشنا به مسایل داخلی ایران بر آن تاکید کرده‌اند نیز این است که این بار تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا چیزی فراتر از تحریم‌های جهانی با پشتوانه شورای امنیت سازمان ملل در دوره قبل نیست!

اگر چه سوئیفت ارتباطات خود را به صورت عملی با ایران قطع کرده اما هنوز به صورت رسمی آن را اعلام نکرده است‌. در اطلاعیه کوتاه سوئیفت اشاره مستقیمی به بازگشت تحریم‌های آمریکا نشده و از فهرست بانک‌ها ایرانی منع شده، از این سیستم ارتباطی میان بانکی هم نام برده نشده اما وزارت دارایی آمریکا در فهرست طولانی تحریم‌شدگان علاوه بر بانک مرکزی و چند بانک اصلی این کشور نظیر بانک کشاورزی، بانک ملی، بانک مسکن، بانک کارگشایی؛ بانک صنعت و معدن، بانک رفاه و بانک سپه، به چندین بانک و صندوق کوچک‌تر و خصوصی هم اشاره کرده است از جمله صندوق سرمایه‌گذاری امین، بانک آینده و یک بانک افغانستان به نام بانک آرین.

واکنش ایران به قطع ارتباط سوئیفت با ایران

در واکنش به این تصمیم سوئیفت، رئیس بانک مرکزی ایران گفته است تحریم‌های اعلام شده از سوی بانک مرکزی ایران پیش‌بینی و «برای شرایط مختلف، حتی برای مواردی فراتر از این تحریم‌ها برنامه‌ریزی» شده است.

دست سوئیفت در بیان علت قطع ارتباط با ایران آنقدر خالی بوده است که دلیل آن را در بیانیه کوتاه خود «حفظ ثبات و یکپارچگی سیستم مالی» این سیستم ارتباطی میان بانکی خوانده و همچنین به بازه زمان این تصمیم و نحوه رفع آن از سوی موسسات ایرانی هم اشاره‌ای نکرده است.

از طرف دیگر این اقدام سوئیفت کاملا خلاف قوانین بانکی بین‌الملل‌، اتحادیه اروپا و شورای امنیت سازمان ملل است. برای همین احتمالا در صورت پیگیری کشورهای موثر عضو اتحادیه اروپا و شکایت ایران، سوئیفت جریمه خواهد شد.

در همین زمینه خبرگزاری آکسیوس بر اساس تحلیل سخنان مقامات ارشد آمریکایی آن را عرصه‌ای دیگر برای جدال میان دولت آمریکا به ریاست «دونالد ترامپ» و کشورهای اروپایی دانسته است. یک مقام آمریکایی که ارتباط نزدیکی با مقام‌های اروپایی دارد به آکسیوس گفته اروپایی‌ها قصد دارند جلوی فشارهای آمریکا روی سوئیفت برای قطع ارتباط با بانک‌های ایرانی را بگیرند.

اما، به نوشته آکسیوس از گفته‌های مقام‌های دولت ترامپ اینطور برمی‌آید که آنها ممکن است در صورت عدم تبعیت «سوئیفت» از دستورات آمریکایی‌ها حتی مقام‌های این سامانه بانکی را هم در فهرست تحریم قرار دهند.

فشارهای آمریکا بر سوئیفت برای قطع رابطه با ایران حتی خلاف رویه و مرام خود سوئیفت است زیرا از زمانی که در ماه مه ۱۹۷۳ سوئیفت اعلام موجودیت کرد، یک ویژگی بارز داشت و آن دوری جستن از مناقشات سیاسی بین کشورها بود. مسئولان سوئیفت بارها اعلام کرده‌ بودند که نمی‌خواهند این سازمان  جهانی برای مجازات و پاداش‌های سیاسی استفاده گردد.

اما این پایان ماجرا نبود. بی‌طرف بودن سوئیفت در سایه قانون مقابله با منابع مالی تروریستی در سال ۲۰۰۶ از بین رفت. آمریکا پس از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر خواستار کنترل بیشتر بر نقل و انتقال پول و وجوه مالی در سطح جهانی بود. آمریکا از جمله خواستار دسترسی به اطلاعات شخصی کسانی بود که از طریق سوئیفت معامله می‌کنند.

گرچه خواست آمریکا در آن زمان با مخالفت مسئولان S.W.I.F.T روبه‌رو شد و این درخواست را به‌مثابه نقض قوانین اتحادیه اروپا ارزیابی کردند، اما اتحادیه اروپا ناگزیر با آمریکا بر سر ایجاد راهکاری برای کنترل و نظارت بر داد و ستدهای مالی و بانکی موافقت کرد. هر چند در دور جدید تحریم‌های جدید ایران توسط آمریکا سه کشور آلمان، بریتانیا و فرانسه با انتشار نامه‌ای که در روز ۴ ژوئن برای وزیر خزانه‌داری آمریکا نوشتند، خواستار آن شدند که تحریم‌های جدید آمریکا شامل حال سوئیفت نشود اما آمریکا در عمل نشان داد که هیچ اهمیت و احترامی برای خواست و نظر شرکای اروپایی خود قائل نیست و این آغازی بود برای دربند کشیده شدن سوئیفت که قرار بود بدون درگیر شدن در مناقشات سیاسی فقط نقل و انتقالات مالی جهان را سریع و امن کند.

در پایان باید گفت این سیستم ارتباطی مالی جهانی اگرچه اهمیت زیادی در تبادلات مالی و بانکی ایران دارد اما ایران در مقابل عدم همکاری آن دست بسته نیست. شاهد آن هم همکاری کشورهای اروپایی برای ایجاد سیستم بانکی مجزایی برای ارتباط بانکی و مالی با ایران است که بتواند به دور از محدودیت‌های بانکی آمریکا، ارتباط تجار و شرکت‌های بازرگانی بین‌المللی با سیستم بانکی ایران را فراهم کند.

مهم‌تر از آن تجربه بیش از یک دهه ایران در دور زدن تحریم‌های بین‌المللی است. ایران اساسا سالهاست با بعضی از کشورهای مطرح جهان مانند هند‌، چین‌، کره و ترکیه سیستم مالی جداگانه‌ای را پی‌ریزی کرده است که در آن حتی یک دلار هم جا به جا نمی‌شود. در این سیستم، پول فروش نفت ایران در این بانک‌ها بلوکه شده و در مقابل آن تجار ایرانی اقدام به ثبت سفارش و واردات از این مبالغ کرده و پول خود را به ریال به بانک‌های ایرانی پرداخت می‌کنند.

مردم ایران سالهاست به پای آرمان‌های انقلاب ایستاده‌اند و از هیچ فداکاری هم دریغ نکرده‌اند‌. همچنین تیغ تحریم‌های آمریکا نیز به لطف برجام به تیزی قبل نیست‌. مهم همکاری مدیران اقتصادی کشور در تسهیل مشکلات داخلی است تا کشتی ایران از این گرداب خطر نیز عبور کند.