امروز اولین روز ماه محرم است، محرمی که با شهادت امام حسین (ع) رنگ خون به خود گرفت و سرخی آن تاریخ اسلام را متاثر نمود. دیدار به مناسبت این ایام سلسله مطالب حسین جعفری را منتشر می‌کند.
دیدارنیوز ـ حسین جعفری*: اگر خداوند توفیق دهد ان شالله از امروز سلسله مقالاتی را در خصوص حرکت اصلاحی- اعتراضی امام حسین(ع) دوستان تقدیم می کنم.
عنوان مجموعه اول مقالات، "امام حسین چرا کشته شد؟" و عنوان دومین سلسله از مقالات، "عاشورا در اسارت" است.
در مقالاتِ " امام حسین چراکشته شد؟" از منظر عبرت آموزی به علل و چرایی وقوع عاشورا پرداخته می شود و در مقالات "عاشورا در اسارت" بیشتر به شیوه ها و نحوه عزاداری و انحرافات و بدعت های بی سابقه ی بوجود در آمده در این مناسک خصوصاً در سالهای اخیر می پردازم.
در اوائل دهه هفتاد در هیئت "المهدی" واقع در شاهین شمالی (کبیری تامه فعلی)؛ سخنران دهه محرم شان بودم و موضوع سخنرانی هم بررسی "علل وقوع حادثه کربلا" بود. سوالاتی که مطرح شد، اینها بود:
- چه شد که مردمی که خود؛ امام حسین را دعوت به حضور در کوفه کردند، از اولین کسانی شدند که به او پشت نمودند و در کشتن او سبقت گرفتند؟
- چه شد و مردم چگونه می اندیشیدند که در روز عاشورا، عمر بن سعد برای تحریک و تهییج سپاهیانِ خود به جنگ با امام حسین و یاران مظلومش، با شعار «یا خیل الله ارکبی و بالجنة ابشری» دستور حمله به امام حسین و یارانش را صادر می کند و مردم را در قتال با حسین، به بهشت بشارت می دهد؟! آیا طرح این رجز و شعار؛ دروغین بود یا واقعاً پنداشته می‌شد که با کشتن حسین ابن علی بهشت را تضمین شده در اختیار خواهند گرفت؟
- چه شد که وجدان مردم کوفه در برابر آن همه موعظه و محاجه و استدلالِ نوه ی رسول خدا حسین بیدار نشد و تنها پس از شهادت فرزند علی، به خود آمد و ...؟ آیا شهادت حسین ابن علی عامل روشن یک انحراف بزرگ؛ تبیین یک مساله و موضوعی شد؟ آن موضوع کدام است؟
در آن سلسله سخنرانی ها، ادعا کردم چرایی وقوع حادثه کربلا را باید از توصیف و تحلیل سال های دورتر از سال ۶۰ هجری شروع کرد و نقش فرهنگ عربی ـ اسلامی مردم را مورد توجه بیشتر قرار داد!
و البته منظورم از بررسی سال های دورتر، نه از منظری است که توسط مداحانِ عالِم نما و عالمان مداح گونِ قدرت‌مدار تبلیغ و ترویج می شود و حادثه کربلا را به تخلفاتِ صحابی و مردم مدینه در پشت کردن به امامت علی(ع) مرتبط کرده و داستان سقیفه و ... را نمکِ گرمی مجلس‌شان می نمایند، خیر! منظورم این نیست! بلکه بطور مشخص نگاه ویژه به فرهنگ غلیظ خاص عربی در برابر فرهنگ نونهال اسلامی همچنین نوع نگاه مردم در سنت نوپای دینی به مساله خلافت دارم. از قضا معتقدم اگر به عاشورا و نقش آفرینان این واقعه تلخ از این منظر نگریسته شود؛ بجای گریه بر حسین و لعن بر کوفیان، در خود تامل می کنیم و بر خود می گرییم که فرقی با کوفیان نداریم. و چه بسا به این برسیم که کوفی‌تر از کوفیانیم و در این راه رویکرد مردم اهل مدینه و مکه را تاسف‌بارتر از کوفیان تحلیل کنیم!
روشن است که پاسخ‌هایی مانند اینکه مردمِ بی تقوا و دنیا پرست همیشه همین گونه عمل می کنند؛ نیز به دلیل کلی بودن و اینکه همیشه و برای همه جا درست است، قابلیت پاسخ دادن به سوالات فوق را ندارد و موثر در تبیین موضوع نیست. به عبارت دیگر این پاسخ و امثال آن (همانند حرام زاده دانستن مخالفان ائمه و حرام خوار بودن آنان و ترس از کشته شدن و از دست دادن منافع دنیایی و ...) پاسخ نما هستند نه پاسخِ تبیینیِ قابلِ اثبات و رد و نقد!
لازم است توجه کنیم؛ اگر همه این پاسخ نماها صحت هم داشته باشد و مردم کوفه را مردمی ترسو، بی تقوا، دنیا‌طلب و حرام‌زاده و ... بدانیم آنگاه باید به این سوال مهم تر پاسخ دهیم که " اگر اینها درست باشد! چگونه قیام های بعدی مردم کوفه (اعم از توابین و مختار) را توجیه می کنیم؟ قیام‌هایی که در آن مردم کوفه از جان خود گذشتند و حتی در اوج نا‌امیدی به موفقیت، برای جبران مافاتِ رفتارِ گذشته خود؛ (به نوعی) با خودکشی جمعی، خود را تنبیه کردند!
دانستن این نکته نیز بسیار مهم است که اگر فقط بخشی از کسانی که در قیام توابین به شهادت رسیدند، در کربلا حاضر می شدند، اوضاع به گونه‌ای دیگر رقم می خورد! پس لازم است بررسی شود چرا این همراهی از سوی مومنینِ واقعیِ به حسین ابن علی در کوفه اتفاق نیفتاد؟ و چرا مومنانی که در قیام توابین بی گدار به آب زده تا شهید شوند و کفاره گناهشان را بدهند، در برابر درخواست صریح نماینده حسین؛ مسلم او را تنها گذاشتند؟ (واقع آن است این سوال چنان مهم و کاربردی برای امروز است که پاسخ صریح به آن تبعاتِ فراوانی خواهد داشت.)
بدیهی است بررسی جامعه‌شناسانه این موضوع از مناظر متعدد و با پیش‌فرض‌های گوناگونی قابل انجام است که به دلیل محدودیت‌های موجود، فقط چند پارامتر مرتبط را بعنوان پیش فرض مطرح و تاثیر آن را در وقوع حادثه کربلا مطرح می‌کنم.
ان شاالله در مقالات بعدی ضمن شرح و توصیفِ (فوق العاده مختصرِ) وضع رابطه حاکمیت و حاکمان با مردم در عصر سه خلیفه اول، به نحوه سلوک حضرت علی(ع) با مردم پرداخته و به موضوع ارتباط "فقیر بودن مردم با حقیر شدن‌شان" و "نبود جرات انتقاد از حاکمان"، همچنین" خدا دانستنِ حاکم از سوی مردم" و "واگذاریِ قدرتِ بی مسئولیت به فرد" بعنوان پیش فرض‌های اصلی بحث اشاره خواهم کرد.
*پژوهشگر دینی
