هر چند که خبر تهدید جان تخت جمشید، با تغییرات اقلیمی و فرسایش خاک و تخریب مردم موضوع جدیدی نیست؛ اما همواره حفاظت از این بنای ارزشمند و مهم باید اولویت وزارت میراث فرهنگی باشد.
دیدارنیوزـ نسرین نیکنام: تغییر شرایط اب و هوایی، بارش باران‌های اسیدی از یک سو و فرسایش خاک و رشد جلبک‌ها از سوی دیگر و در نهایت صدماتی که گردشگران به بناهای تاریخی ارزشمند مانند تخت جمشید وارد می‌کنند بر کسی پوشیده نیست و درمان این درد نیاز به یک برنامه ریزی درست و اجرای مرمت‌های مناسب با شرایط موجود از سوی متولی حفاظت از بنا‌هایی مانند تخت جمشید دارد. متولی‌ای که همان وزارت میراث فرهنگی و گردشگری است. اما در سال‌های اخیر این روند سیر درستی را طی نکرد و آسیب به میراث کوروش بیش از گذشته شد و همین بی اهمیتی پای ایتالیایی‌ها و ژاپنی‌ها را به موضوع مرمت این بنا کشاند.
پیشنهاد این دو کشور برای ورود به حفاظت از تخت جمشید به ۵ سال پیش برمی گردد زمانیکه بیش از یک سال از لغو تحریم‌های بین المللی علیه ایران گذشته بود و این اتفاق می‌توانست نمادی از گشایش برای ایران باشد؛ اما ادامه تنش‌های سیاسی بین تهران و غرب سبب شد، این اتفاق شکل نگیرد هر چند که یکی از صنایعی که بیش از همه از گرم شدن روابط ایران و غرب سود می‌برد، صنعت گردشگری بود؛ همان سال یعنی سال ۹۵ و یک سال قبل‌تر از آن تعداد توریست‌های خارجی ایران ۱۸ درصد افزایش داشت که بیش از یک چهارم این گردشگران از آمریکای شمالی، اروپا و خاورمیانه وارد ایران شدند.
بیشتر بخوانید: وزارت میراث فرهنگی و گردشگری متولی کشاورزی است؟!
چند سال بعد یعنی سال ۹۹ خبر رسید که بخش‌هایی از آبراه‌ها و کوهی که تخت‌جمشید روی آن بنا شده است، تراشیده شدند، اما همان زمان مدیر پایگاه تخت‌جمشید پافشاری کرد که کوه تراشیده نشده و تنها تصحیح شیب‌بندی انجام شده است تا مانع از نفوذ رطوبت به سازه باشد.
هر چند که شواهد مختلفی دال بر ترمیم‌های نادرست بدون استعلام از پژوهشگاه میراث فرهنگی وجود دارد، اما حمید فدایی، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید نظر دیگری در این مورد داشت و همان زمان در پاسخ به این پرسش که آیا برای انجام این تغییرات در تخت‌جمشید، مجوز‌های لازم از پژوهشگاه میراث‌فرهنگی دریافت شده بود، گفت: خیر. نیازی به این کار نیست. مصالحی را که طی ۲۰ یا ۳۰ سال گذشته ریخته شده بود مجدد برداشتیم؛ مگر برای ریختن این پایه‌ها، مجوز گرفته بودیم که الان برای برداشتن آنها مجوز بگیریم؟ این یک موضوع فنی است که در دل پایگاه انجام شده است. اقدامات لازم مورد تایید مجموعه برای انجام برنامه‌های مدون است.
او، برای اینکه این اقدام را توجیه کند روی این موضوع تاکید دارد که عمده‌ترین دلیل فرسایش سنگ‌ها در تخت‌جمشید، عوامل محیطی است که در این میان، رطوبت مهمترین عامل به حساب می‌آید. اگر بتوانیم رطوبت را تخت‌جمشید کنترل کنیم، بیش از ۶۰ تا ۷۰ درصد موضوع فرسایش در آنجا کنترل شده است.
نظر‌ها درباره وضعیت تخت جمشید متفاوت است، بعد از اینکه مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید وضعیت تخریب این بنا را گردن رطوبت و فرسایش خاک می‌اندازد، برخی از صاحب نظران حوزه میراث فرهنگی معتقدند که بنا از اثر‌های زیانبخش باران اسیدی مصون نمانده است و این باران به مرور باعث فرسایش و تخریب مجموعه جهانی تخت جمشید می‌شود.
آنها روی این موضوع هم تاکید دارند که تخریب باران اسیدی که در واقع نشستن رطوبت هوا بر زمین و تاسیسات است، خزنده و آرام است و در کوتاه مدت آثار آن را نمی‌بینیم بلکه آثار این تخریب زمانی مشخص می‌شود که به شکل وسیع شاهد یک آسیب جدی باشیم.
اردشیر اروجی؛ پژوهشگر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در گفت و گو با دیدار دو عامل را در وضعیت کنونی تخت جمشید تاثیرگذار می‌داند، اول عوامل محیطی که همان باران و تغییرات آب و هوایی است و دوم عوامل انسانی و رفتار و کنش‌هایی است که در نگهداری از تخت جمشید اتفاق می‌افتد.
او در توضیح بیشتر می گوید: به نظر من هم عوامل پیرامونی دخیل هستند هم عوامل انسانی؛ در بخش عوامل پیرامونی مهمترین اش عوامل محیطی است و مسائل مهم بارندگی و یخ زدگی‌ها است که برای سازه‌های سنگی ایجاد مشکل می‌کند بارندگی که می‌شود داخل درزهای بنا یخ می‌زند و همین موضوع باعث تخریب آن می‌شود.
او ادامه می دهد: برخی پیشنهاد داده اند که روی بخش های مختلف بنا سقف بزنند اما این هم راهکار درستی نیست زیرا هم منظره طبیعی آن از بین می‌رود و هم اکوسیستم دچار مشکل می‌شود زیرا لازم است آفتاب به سنگ‌ها بتابد میکروب‌ها را از بین ببرد.
اروجی با اشاره به درگیر بودن بنای مهم تاریخی تخت جمشید با عوامل متعدد تاکید می کند: خیلی نمی توان یک نسخه ثابت برای محافظت از این اثر پیچید چون هر راهکاری مشکلات و معایب خود را دارد.
به گفته این کارشناس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، عوامل بیولوژیکی مثل حشرات و پرندگان هم در وارد کردن آسیب به تخت جمشید موثر هستند؛ علاوه بر باد که ممکن است دانه‌های گیاه‌ها را به این بنا برساند، حشرات و پرندگان هم دانه ها را با خود به این بنا بیاورند و پس از باران، شروع به رشد کردن می کنند و گل سنگ ایجاد می‌شود و این هم به نوعی به این اثر تاریخی مهم آسیب وارد می کند.
او با اشاره به اینکه عوامل شیمیایی هم در بروز مشکلات موجود تخت جمشید تاثیر گذار است، می گوید: فعل و انفعالات کارخانه‌های قند و پتروشیمی در مرودشت و واحد‌های کوچک ساخت لوله‌های پی وی سی که در اطراف این اثر تاریخی هستند، توسط باد روی سنگ می‌نشیند و وقتی باران می‌آید ترکیب شیمیایی را بیشتر می‌کند و باعث تخریب می‌شود.
اروجی، در مورد فرونشست زمین در این منطقه هم می گوید: این پدیده در قلمرو تخت جمشید به دلیل زدن چاه، استمرار خشکسالی و خالی شدن سازه‌های زیر زمین به وجود آمده و برای تخت جمشید آسیب زننده است.
او با اشاره به اینکه بی دقتی بازدیدکنندگان و تماس دست چرب آنها با سنگ‌ها سبب واکنش های بیولوژیکی و در منجر به رشد گل سنگ ها می‌شود، نوشتن یادگاری بالا رفتن از سنگ ها و اجرای حرکت‌های خاص روی بنا آسیب های جدی را به بناهای تاریخی وارد می کند.
به گفته اروجی اقدامات کارشناسی نسنجیده و ناهماهنگ و خودسرانه از یک سو و اعطای مجوز برای ساخت جاده و مسیر راه آهن در حاشیه تخت جمشید از سوی دیگر نه تنها حوزه استحفاظی و منظر تخت جمشید را دچار خدشه می کند بلکه به مرور زمان هم سبب آسیب می شود.
این کارشناس میراث فرهنگی از تصمیم گیران، مدیران در سطح کلان و کارشناسان و پژوهشگاه میراث فرهنگی خواست تا اقدام های مرمتی و حفاظتی این بنا را درست و براساس اصول و چارچوب ها اجرایی کنند زیرا اگر هر کدام از این بخش ها در اجرای وظایف خود گوتاهی کند مهمترین اثر تاریخی و جهانی میراث فرهنگی ایران آسیب می بیند.
او در پاسخ به این پرسش که راهکار چیست هم می گوید: در قدم اول باید اطلاع رسانی و فرهنگ سازی شود و علاوه بر آموزش به عوامل انسانی مسایل پیرامونی مخرب هم مورد توجه قرار گیرد و به مسوولان وظیفه آنها که حفاظت و حمایت از تخت جمشید است یادآوری شود.
او یادآور می شود که تخت جمشید یک آثار تاریخی ثبت شده جهانی است و این یعنی این اثر برجسته و مهم فقط متعلق به ایران نیست متعلق به همه است و همه انسان ها این حق را دارند نسبت به اتفاق هایی که برای این اثر می افتد واکنش نشان دهند.
به گفته اروجی کشوری که چنین اثر تاریخی مهمی دارد مسوولیت سنگین تری هم دارد؛ ایران موظف است از تخت جمشید به درستی محافظت کند و شایستگی حفاظت از این اثر را به جهان نشان دهد و از آنجاییکه یونسکو بر انجام وظایف نظارت کامل دارد، تخطی در وظایف را گزارش می دهد و در بدترین حالت می تواند آن اثر تاریخی را در لیست آثار در خطر قرار دهد و این برای کشوری که هچنین بنایی دارد امتیاز منفی محسوب می شود و بالعکس آن هم صادق است یعنی اگر یک کشور از اثر تاریخی و جهانی ثبت شده به درستی محافظت کند در جهان مورد تشویق قرار می گیرد و در نهایت باعث رونق گردشگری آن می شود.
این کارشناس میراث فرهنگی انجام کارهای مذکور را وظیفه دولت و وزارت میراث فرهنگی می داند و تاکید می کند: نه فقط تخت جمشید بلکه سایر آثار تاریخی هم اهمیت زیادی دارند و حفاظت از آنها مستقیم بر عهده نهادهای مذکور است.
