تشکیل دولت فراگیر؛ شرط اساسی روند آشتی ملی در افغانستان

دیدارنیوز: پیش از برگزاری نشست مسکو یکی از مباحث مطرح این بود که به دلیل حضور نماینده آمریکا در این نشست، ایران شرکت نخواهد کرد، اما کارشناسان معتقد بوده و هستند که ایران به عنوان کشور مهم و همسایه افغانستان باید در اینگونه جلسات شرکت داشته و ضمن بیان دیدگاه‌ها و مواضع خود، مشارکت فعالی هم داشته باشد. به هر ترتیب دیدیم که عدم حضور ایالات متحده آمریکا در نشست مسکو نارضایتی مقامات روسیه را هم در پی داشت.

پیرمحمد ملازهی کارشناس مسائل شبه قاره در خصوص برگزاری این نشست مشورتی در مسکو معتقد است که در مورد این نشست دو تا مسأله وجود دارد؛ نخست نگاه روس‌ها به موضوع افغانستان است و روس‌ها نگرانی دارند از اینکه وضعیت امنیتی افغانستان به گونه‌ای پیش برود که داعش تقویت شده و از هرج و مرج موجود استفاده کنند، وارد حوزه روسیه یعنی آسیای مرکزی و قفقاز شوند.

از طرفی «عبدالسلام حنفی» که معاون نخست‌وزیر طالبان معرفی شده پس از این نشست اعلام کرد که «دیدار در مسکو خوب و مفید بوده و همگان بر سر امنیت پایدار افغانستان اتفاق نظر داشتند».

وی با بیان اینکه موقعیت روسیه در این منطقه خوب و قوی است و می‌تواند کاری برای تثبیت امنیت منطقه انجام دهد و این بسیار مهم است، گفت: «ما به دنبال برقراری ارتباط با همه کشور‌ها از جمله ایالات متحده هستیم».

پس از برگزاری نشست وزارت خارجه روسیه در بیانیه‌ای تاکید کرد: طرف‌ها اظهار کردند، باید به حاکمیت افغانستان، استقلال و تمامیت ارضی افغانستان احترام گذاشت تا این کشور به یک کشور صلح‌جو غیرقابل تقسیم، مستقل، پیشرو به لحاظ اقتصادی، عاری از تروریسم و جرائم مربوط به مواد مخدر و اجرای احکام اصلی حقوق بشر تبدیل شود.

کشور‌های شرکت‌کننده در این نشست از رهبری کنونی افغانستان خواستند تا تدابیر بیشتری در راستای بهبود سیستم مدیریت کشور و تشکیل دولت فراگیر بگیرد به طوری که انعکاس دهنده مناسب منافع کل گروه‌های سیاسی اصیل در این کشور باشد. آن‌ها گفتند، این مساله شرط اساسی برای تکمیل روند آشتی ملی در افغانستان است.

همچنین طرف‌های حاضر در این نشست نسبت به فعالیت‌های گروه‌های تروریستی در افغانستان ابراز نگرانی و بر آمادگی خود برای ادامه مشارکت در تضمین امنیت افغانستان با هدف حمایت از ثبات منطقه‌ای افغانستان تاکید کردند.
براساس این گزارش، در ادامه نشست نخستی که ماه سپتامبر برگزار شد، دومین نشست کشور‌های همسایه افغانستان در حالی برگزار گردید که همچنان طالبان نتوانسته خواسته کشور‌های همسایه هم از جهت تامین امنیت داخلی، صلح و یا تشکیل دولت فراگیر را برآورده کند. ضمن این که علی رغم تلاش برخی کشور‌ها مانند پاکستان و قطر برای به رسمیت شناختن طالبان، هنوز این اتفاق رخ نداده و پاسخ مثبتی از سوی کشور‌ها و یا سازمان ملل برای به رسمیت شناخته شدن دریافت نکرده اند.

حسین امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان طی سخنانی در نشست کشور‌های همسایه افغانستان تاکید کرد که بحرانی که امروز همه ما را نگران کرده است میراث دخالت‌های نابجای قدرت‌های زورگو در منطقه ماست.

وی یکی از اهداف برگزاری این نشست در شرایط کنونی را مرور نگرانی‌های موجود از وضعیت افغانستان و مشورت و رایزنی با دوستان منطقه‌ای درباره راه‌های برون‌رفت از وضعیت شکننده کنونی عنوان کرد و گفت:طالبان باید اطمینان دهد که از قلمرو افغانستان هیچ تهدیدی علیه همسایگان صورت نمی‌گیرد.

وزیرخارجه کشورمان در ۶ بند پیشنهاداتی را به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران مطرح کرد، که برخی از بند‌های آن به این شرح است؛ "وضعیت و توازن قدرت در افغانستان دچار تحول شده، اما این تحول زمانی تثبیت شده و استمرار خواهد یافت که اقتضائات اجتماعی افغانستان را درک نموده و همسو با آن عمل نماید. بر این اساس، ضرورت تشکیل دولتی فراگیر و با حضور و مشارکت مؤثر و پایدار همه گروه‌های قومی و مذهبی افغانستان از مسیر گفتگو‌های بین الافغانی با پشتیبانی و بدون مداخله بازیگران خارجی مورد تأکید جمهوری اسلامی ایران قرار دارد. از کشور‌های همسایه انتظار می‌رود از تمام نفوذ خود روی رهبران طالبان و سایر طرف‌های افغان برای تشویق همپذیری و مشارکت جمعی در تشکیل دولت استفاده و این روند را تسهیل نمایند".

"ضروری است طالبان ضمن اتخاذ رویکردی دوستانه نسبت به همسایگان خود، اقدامات لازم را به‌منظور اطمینان بخشیدن نسبت به اینکه از قلمرو افغانستان هیچ تهدیدی علیه همسایگان وجود نخواهد داشت، به عمل آورد".

"همچنین مردم افغانستان نیازمند کمک‌های فوری بشردوستانه شامل، غذا، دارو و واکسن برای مقابله با کووید ۱۹ هستند. توجه به این نکته که توزیع کمک‌ها باید به‌گونه‌ای انجام شود که مردم به شکل منصفانه‌ای از آن بهره‌مند شوند، نیازمند سازوکاری منسجم است. با توجه به ضیق وقت و فوریت اقدام، پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران فعال کردن «برنامه اکو برای حمایت از افغانستان» است".

وضعیت فعلی افغانستان به گونه‌ای است که به نظر می‌رسد هر یک از کشور‌های همسایه دغدغه و نگرانی خاص و ویژه خود را با اهداف راهبردی و ژئوپلیتیکی دنبال می‌کنند. چنین نگاهی طبیعتا تاثیر خود را بر ارائه راه حل و کمک به حل مشکل و بحران افغانستان بر جای خواهد گذاشت.

در همین راستا فرزاد رمضانی بونش پژوهشگر ارشد مسائل منطقه در تحلیل خود نسبت به تاثیر برگزاری نشست‌های کشور‌های همسایه درباره مساله افغانستان گفت: این نشست در ادامه نشست قبلی کشور‌های همسایه افغانستان است، در وضعیت کنونی به نظر می‌رسد سه نوع نگرش به بحران افغانستان توسط همسایه‌های این کشور دیده می‌شود، از یک طرف پاکستان به عنوان یکی از متحدان یا به عبارت بهتر متهمان اصلی وضعیت کنونی و درگیری داخل افغانستان و نوع تسلط طالبان در این کشور است که اهداف ژئوپلیتیک و راهبردی خودش را در این کشور پی گیری می‌کند. پاکستان خودش را برنده اصلی تحولات افغانستان می‌داند.

وی افزود: در کنار پاکستان، چین هم روند روابط با طالبان را مدیریت کرده تا از دامنه تهدیدات ضد چینی بکاهد. از سوی دیگر ترکمنستان رویکرد بی‌طرفانه‌ای را در پیش گرفته و در واقع به نظر می‌رسد اندک اندک در حال پذیرش موضوع است. ازبکستان نیز به عنوان همسایه شمالی افغانستان در حوزه مسائل امنیتی و سایر مسائل دیدگاه خاص خود را دارد.

به گفته این کارشناس مسائل منطقه، در چنین وضعیتی برجسته‌ترین کشور مخالف حاکمیت طالبان بر افغانستان، تاجیکستان است که از جبهه مقاومت ملی به رهبری احمد مسعود حمایت کرد و همچنین میزبانی مقامات افغانستان را پذیرفت. در یک نگاه کلی پاکستان موافق‌ترین کشور همسایه با حاکمیت طالبان و تاجیکستان مخالف‌ترین کشور همسایه با طالبان به شمار می‌روند.

همچنین لاوروف وزیر خارجه روسیه نیز در سخنرانی مجازی خود در این نشست، ضمن حمایت از ایجاد صلح و ثبات در افغانستان گفت: این کشور باید از صفر شروع و خرابی‌ها را جبران کند. وضعیت فعلی افغانستان نتیجه حضور نظامی آمریکا در افغانستان است، از تشکیل دولت فراگیر در افغانستان حمایت می‌کنیم و شهروندان افغانستانی باید بدانند حقوق آن‌ها عملی و اجرایی می‌شود.

محسن پاک آیین دیپلمات پیشین کشورمان نیز ابراز عقیده کرد که نشست تهران یک اقدام لازم بود که پیش از این هم صورت گرفت و در مقطعی که طالبان در افغانستان حاکمیت دارد این نشست‌ها به چند دلیل دارای اهمیت است. نخست اینکه از میان کشور‌های همسایه افغانستان دو کشور عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل هستند و می‌توانند تصمیم واحدی نسبت به رویکرد مشترک در مورد طالبان و نوع تعامل با آن‌ها اتخاذ کنند و به صورت هماهنگ هم عمل کنند که اقدام بسیار خوبی خواهد بود.

وی افزود: دولت‌های همسایه افغانستان می‌توانند با ارائه نظر به طالبان به صورت مستقیم یا غیرمستقیم دیدگاه‌های خودشان را مبنی بر اینکه ضرورت دارد برای استقرار ثبات و صلح در افغانستان یک دولت فراگیر تشکیل دهند و صدای واحدی را به طالبان برسانند، اعلام کنند؛ بنابراین کشور‌های شرکت کننده در نشست تهران طی بیانیه‌ای متذکر شدند یک ساختار سیاسی فراگیر و گسترده با مشارکت همه اقوام تنها راه حل مسائل افغانستان است.

همچنین حمایت قوی کشور‌های همسایه افغانستان برای دستیابی به صلح، ثبات و آشتی ملی در این کشور را ابراز نموده و همه طرف‌های درگیر از جمله طالبان را برای ادامه گفتگو‌ها و مشورت‌های سیاسی به منظور بهبود وضعیت آتی این ملت تشویق کردند.

این تحولات و نشست‌ها در حالی برگزار شد که طالبان پس از گذشت بیش از دو ماه نیاز دارد تا به رسمیت شناخته شود، پاکستان و قطر از جمله کشور‌هایی هستند که در این زمینه تلاش می‌کنند. کشور‌های همسایه افعانستان می‌توانند در این تحولات نقش ویژه‌ای را ایفا کنند و نتایج این نشست‌ها می‌تواند بر اتخاذ تصمیمات مهم در آینده افعانستان و نوع دیدگاهی که طالبان دارد، تاثیرگذار باشد.