مصرف الکل، تابویی که به مرور شکسته می‌شود

دیدارنیوز – ساجده رحیمی - اخبار روزهای گذشته مبنی بر مسمومیت عده‌ای از هموطنان  به وسیله مشروبات الکلی و به طور کلی افزایش آمار استفاده از الکل در بین اقشار مختلف جامعه، این فرضیه را به دست می‌دهد که  سوءمصرف و گرایش افراد به الکل رو به فزونی است و این مسئله‌ای دینی، فرهنگی و اجتماعی است که نیازمند توجه بیشتر مسئولین و تاثیرگذاران در عرصه فرهنگ و جامعه است، داستانی که روز به روز بر متضررین آن افزوده می‌شود و دیر یا زود به آسیبی جبران‌‌ناپذیر در جامعه بدل خواهد شد!

مهمانی‌ها و دورهمی‌ها و یا فراغت آخر هفته، افراد را بر آن می‌دارد که به سرگرمی‌های گوناگون روی بیاورند. سرگرمی‌هایی با طیف ‌بی‌خطر و مناسب خانواده تا نوعی از آن که خطرآفرین و مهلک جامعه محسوب می‌شود. می‌‌توان گفت نوع خطرآفرین سرگرمی‌ها در شرایط خاص اجتماعی ظهور می‌‌کند، گاهی جامعه به دنبال راه‌‌حلی برای فرار از مشکلات می‌گردد و یا راهی برای فراموشی آنها؛ اما در این مورد خاص به نظر می‌رسد یکی از دلایل مشاهده استفاده از الکل و مشروب و فراگیر شدن مواد مخدر در جامعه به خصوص در این روزهایی که مشکلات اقتصادی و اجتماعی فشار بیشتری را بر مردم اعمال می‌کند، پناه بردن به شادی‌هایی دروغین و حس رهایی باشد؛ شادی‌‌ای که بتواند فشارهای روانی، اجتماعی و اقتصادی را برای مدتی پنهان کند. دلیل دیگری که ممکن است بتوان برای افزایش استفاده از مشروبات الکلی بر شمرد، دیدن برخی سریال‌ها و برنامه‌های خارج از مرزهاست که به مرور برخی رفتارهای ناهنجار را عادی و روزمره جلوه می‌دهند و مصرف آن را نوعی «روشنفکری» القا می‌‌کنند.

دلیل این مصرف، چه اجتماعی باشد و چه فرهنگی، نیازمند بررسی دقیق است. هرچند مسئولین ما مدت مدیدی است که برای  مسائل اجتماعی و فرهنگی وقت نمی‌‌گذارند و مسائلی از این دست که حتی حریم اسلام و جامعه اسلامی را خدشه‌‌دار می‌‌کند، مورد ‌بی‌توجهی قرار می‌دهند. این موضوع می‌‌تواند موجب گسترش خودکشی، فساد، تجاوز و.. شود‌،  تا جایی که آسیب حاصل از آن دامن همه جامعه را بگیرد. اما به نظر می‌‌رسد در حوزه مصرف الكل ما با نوعي رهاشدگي در کشور مواجه هستيم و مشاهده می‌‌کنیم که متخصصان جامعه‌‌شناسی و پزشكي نیز به آن کمتر توجه می‌‌کنند و با وجود ممنوعيت‌هاي قانوني و مذهبي، دسترسي به الكل در كشور بسيار آسان شده است و هم طبقات پایین جامعه و هم طبقات بالا می‌توانند آن را تهیه و مصرف کنند.

موضوعی که مهم به نظر می‌رسد، این است که قشر مرفه به كيفيت بالاي آن دسترسی دارند اما الكل تقلبي و دست‌ساز كه ضرر‌هاي بيشتري دارد و در مواردی مانند خبر اخیر موجب مسمومیت نیز می‌شود، توسط طبقات پايين جامعه تهیه و مصرف می‌شود؛ ضمن اينكه هیچ نظارتی غیر از مجازات ٨٠ ضربه شلاق در قانون برای مصرف الکل وجود ندارد و فروشنده هيچ تعهدي براي محدوديت فروش به نوجوانان زير ١٨ سال هم ندارد.

آنچه بیش از مصرف الکل موجب نگرانی و ناراحتی می‌شود، مصرف آن حتی در ماه محرم است. این مسئله از آن جهت اهمیت دارد که در زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی مردم ایران، فراوان مشاهده می‌‌شد که افرادی در طول سال مشروبات الکلی مصرف می‌کردند اما در ایام محرم و صفر به عنوان احترام به یک باور عرفی، حداقل موقتا دست از چنین کاری می‌کشیدند؛ بنابراین اتفاق اخیر را می‌توان مسئله‌ای مهم در بستر فرهنگی ایران دانست. آیا هنوز وقت آن نرسیده که به این موضوع توجه بیشتری شود و مسئولین از لاپوشانی آن دست بر دارند؟

 الکلیسم ایران، الکلیسم جهان

به لحاظ تاریخچه، بشر از گذشته با تخمیر الکل آشنا بوده و نکته‌ای که در مورد الکل وجود داشته این بوده که هر 1 گرم الکل، 7 کیلو کالری انرژی داشته و مازاد محصولات کشاورزی وقتی تبدیل به الکل می‌شد، ماندگاری طولانی‌تری پیدا می‌کرد و به‌ موازات آن در دورانی که بهداشت عمومی و آب پاکیزه وجود نداشت، الکل یک نوشیدنی بوده که آلودگی کمتری داشته‌است. مثلاً در یونان، حکما به مردم می‌گفتند که آب نخورید، مریض می‌شوید و از مشروبات تخمیری استفاده کنید. به‌ موازات این پدیده، تجربه بشر در استفاده از الکل و حالات ناشی از آن هم شکل می‌گیرد.

 در گزارش 2014 سازمان ملل، تنها جایی در دنیا که توانسته‌است سرانه مصرف الکل خود را نسبت به 5 سال قبل کمتر کند، اروپای غربی بوده‌است. در مقایسه، کشورهایی مثل هند و چین که قوانین کافی برای محافظت جمعیت خود در برابر الکل نداشته‌اند، رشد مصرف الکل گزارش ‌شده‌است. بر اساس پژوهش‌های انجام شده‌، الکل بعد از کافئین، رایج‌ترین ماده روان‌گردان است که در دنیا استفاده می‌شود و رایج‌ترین ماده‌ای است که با آن‌ یک اختلال مصرف تعریف می‌شود. در ایران پس از الکل، به ترتیب تریاک و سپس حشیش بیشترین ماده مورد مصرف توسط دانشجوبان است و میانگین سن اولین مصرف مشروبات الکلی در ایران 17.6 سال اعلام شده است . شاخص مصرف الکل نیز در جهان بر پایه گزارش سازمان جهانی بهداشت برای افراد بالای 15 سال، میان شش تا هفت لیتر بیان شده است و در ایران نیز این سازمان میزان مصرف سرانه الکل را کمی بیش از یک لیتر برای جمعیت 15 سال به بالا اعلام کرده است.

خوشبختانه آمار نشان می‌دهند که سرانه مصرف الکل در ایران پایین است اما ظاهر جامعه، آمار تصادفات، بالا رفتن میزان مرگ جوانان، توزیع راحت آن در مجالس و عروسی‌ها، عکس‌هایی که از مشروبات در فضای مجازی پخش می‌شود، آمار تازه از مسمومیت با الکل و مواردی از این دست، نشان از آن دارند که آمار صحیحی از استفاده جوانان ایرانی از الکل وجود ندارد؛ چرا که بر اساس وجود تربیت اسلامی که از گذشته در خانواده‌ها و مدارس ایرانی وجود دارد و تابو بودن این مسئله، نباید انتظار داشت افراد آمار صحیحی از میزان مصرفشان ارائه کنند. هر چند بیشتر افراد متوجه هستند که مشروب، از طرف ادیان الهی دارای ممنوعیت مصرف است و حرام دانسته شده است اما روند جهانی شدن، هجوم فرهنگی، فشارهای اجتماعی و اقتصادی جامعه را به سمت مصرف آن می‌کشد. قرآن کریم در چند جای گوناگون، شراب را دستاویز شیطان برای فراموشی یاد خدا و به عنوان رجس و پلیدی می‌داند اما برخی افراد گمان می‌‌کنند که در دیگر ادیان استفاده از الکل مجاز دانسته شده، در حالی که با کمی مطالعه می‌توان دریافت علاوه بر اسلام سایر ادیان نیز آن را مذمت کرده‌اند.

در کتاب مقدس یهودیان آیات بسیاری در مذمت و نهی مسکرات آمده است؛ به عنوان مثال در لاویان فصل 10 آمده است:

و یَهُوَه هارون را خطاب كرده گفت: تو و پسرانت با تو چون به خیمه اجتماع داخل شوید شراب و مسًكِری منوشید مبادا بمیرید. این است فریضة ابدی در نسلهای شما.

در کتاب مقدس مسیحیت نیز نمونه‌هایی از نهی استفاده از شراب دیده می‌شود؛ در عهد جدید (لوقا فصل 1) از امتیازات یحیی، ننوشیدن شراب و مسکرات را بر شمرده است:

فرشته بدو گفت: ای زكریا ترسان مباش زیرا كه دعای تو مستجاب گردیده است و زوجه‌ات الیصابات برای تو پسری خواهد زایید و او را یحیی خواهی نامید. و تو را خوشی و شادی رخ خواهد نمود و بسیاری از ولادت او مسرور خواهند شد. زیرا كه در حضور یَهُوَه بزرگ خواهد بود و یحیی شراب و مسكری نخواهد نوشید و از شكم مادر خود پر از روح‌‌القدس خواهد بود.

اما چه می‌شود در جامعه‌ای که نام اسلام را به دوش می‌کشد، زیر پوست شهرها آمار باورنکردنی از استفاده مخفیانه‌ افراد از «کلید همه گناهان» شنیده می‌شود و به موازات آن، گناه و فساد دامن جامعه را می‌گیرد و حتی خانواده‌ها که دلسوزی بیشتری برای فرزندان دارند، از این مسئله جلوگیری نمی‌کنند؟

نظریه‌‌پردازان اجتماعی معتقدند افزایش مصرف الکل را می‌توان با پيوند‌هاي اجتماعي سست‌ و فشارهاي اجتماعي توضیح داد. در حقیقت جامعه‌‌پذیری درست می‌تواند از ارتکاب به جرم بکاهد. جامعه‌‌پذيري مناسب، دربرگيرنده حضور پيوندهاي اخلاقي قدرتمند بين فرد با جامعه است. زمانی که پیوند‌های اخلاقی جامعه رو به نزول می‌رود و تربیت صحیح از سوی خانواده‌ها و جامعه صورت نگرفته باشد، رفتار كجروانه رخ مي دهد. ما استفاده از مشروبات الکلی را رفتاری کجروانه می‌شماریم؛ رفتاری که فرد را از تعقل و تفکر باز می‌‌دارد و او را به سوی رفتاری نامتعارف می‌کشاند. عدم پیوند و سستی رابطه فرد با خانواده و عدم باور به مشروعيت و اخلاقي بودن قوانين در جامعه، فرد را به سوی رفتار‌هایی سوق می‌دهد که ناهنجاری‌ها را رقم می‌زند.

از طرف دیگر علت رفتارهای کجروانه، فشارهای اجتماعی است که شخص در زندگی با آنها مواجه می‌شود. اگر بخواهیم یک تحلیل جامعه‌‌شناختی از مصرف الکل ارائه دهیم باید گفت در تجمیع پیوندهای اجتماعی سست و ضعیف و فشارهای اجتماعی موجود، گرایش فرد به سمت الکل تقویت می‌شود. اگر شخص قادر به تحمل فشارها نباشد، رفتارهای کجروانه اتفاق می‌افتد.

مصرف الکل ممکن است یک استراتژی برای مقابله با فشارهای اجتماعی باشد اما می‌تواند به طور کلی و در سطح جامعه، فشار اجتماعی را بالا ببرد. این معضل به طور جدی بنیان‌های اجتماعی، اقتصادی، روحی و اخلاقی جامعه را نادیده می‌گیرد و امنیت ملی را نیز تهدید می‌کند. فردی که الکل مصرف می‌کند به ارزش‌ها، اعتقادها و هنجارهای دینی و اجتماعی ‌بی‌تفاوت و از آنها دور می‌شود و گاهی تا مرز خودکشی هم می‌رسد. این نوعی آسیب اجتماعی است که دامن همه جامعه را می‌گیرد.

این روزها شاهد این هستیم که نه تنها مسئولین ما به فکر ما نیستند؛ بلکه خودمان نیز بخودمان رحم نمی‌کنیم، خودمان به مشکلات اقتصادی دامن می‌زنیم، خودمان باعث بالارفتن قیمت‌ها می‌شویم و حتی از فرصت فشارهای اجتماعی در کشور استفاده می‌‌کنیم تا عده‌ای به مواد مخدر و الکل روی بیاورند و همان الکل را مسموم روانه بازار می‌‌کنیم و موجب مرگ عده‌ای می‌شویم. این چرخه ‌بی‌رحمی اجتماعی تا کجا دامن‌‌گیر ماست؟ چرا خودمان را به دست طوفان تغییر فرهنگ به سمت ناهنجاری‌ها سپرده‌ایم؟