طلاق اتفاق خوشایندی نیست اما یک واقعیت در جامعه امروز ماست. مطلب زیر به شرایط و مراحل طلاق توافقی بر اساس قوانین ایران و مسائلی مانند مهریه، نفقه و حضانت فرزندان در طلاق توافقی پرداخته است.
دیدارنیوز ـ سرویس اجتماعی: طلاق توافقی طلاقی است که زوجین (زن و شوهر) به هر دلیلی به نتیجه می‌رسند که ادامه زندگی مشترک برایشان امکان‌پذیر نیست و تصمیم می‌گیرند با طلاق توافقی از یکدیگر جدا شوند. به همین منظور در پی آن هستند که درباره کلیه مسائل فی مابین همانند تعهدات، دیون و تکالیفی که بر عهده دارند به تفاهم برسند. به هر حال همانطور که از نام طلاق توافقی مشخص است شرایط آن کاملا به توافق طرفین بستگی دارد که مهمترین آن‌ها عبارتند از:
· حضانت فرزند یا فرزندان مشترک
· نفقه زوجه و فرزندان، جهیزیه
· اجرت‌المثل دوران زوجیت (در صورت وجود)
· مهریه
مواردی که زوجین در مورد آن تفاهم دارند برای دادگاه نیز محترم و قابل قبول است و در رای دادگاه (گواهی عدم امکان سازش) ذکر می‌گردد.
باید توجه داشت گروهی معتقدند طلاق توافقی تعبیر عامیانه طلاق خلع است. در صورتی که در واقع چنین نیست. قانونگذار در ماده ۱۱۴۶ قانون مدنی در تعریف طلاق خلع آورده است: «طلاق خلع آن است که زن به واسطه کراهتی که از شوهر خود دارد در مقابل مالی که به شوهر می‌دهد طلاق می‌گیرد اعم از اینکه مال مزبور عین مهر یا معادل آن و یا بیشتر و یا کمتر از مهر باشد». در طلاق توافقی الزاما نمی‌بایست زوجه مالی را به زوج ببخشد، بلکه می‌توان چنین توافق کرد که زوجه تمام حقوق‌اش را تمام و کمال بگیرد و طلاق انجام شود. در واقع هدف از طلاق توافقی این است که زوجین با یکدیگر به توافق برسند تا سریعتر طلاق صورت بگیرد و روند دادرسی کوتاه شود؛ منتهی روند دادگاه‌ها بدین صورت است که در طلاق توافقی زوجه مالی به زوج بپردازد که طلاق بائن شود و امکان رجوع برای زوج وجود نداشته باشد. از این‌رو عده‌ای معتقدند طلاق توافقی به نوعی طلاق خلع است.
در بدو امر متقاضیان باید ابتدا به سامانه نوبت دهی طلاق مراجعه کنند و با ثبت اطلاعات خود در این سامانه، اقدام به دریافت نوبت از مراکز غربالگری کنند و در زمان تعیین شده به مرکز غربالگری یا مراکز مشاوره خانواده مراجعه کنند.
در این مراکز پس از انجام مشاوره‌های لازم، گواهی عدم انصراف از طلاق اخذ می‌شود. گواهی مزبور در هنگام ثبت دادخواست طلاق توافقی، به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تحویل داده می‌شود و دفتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست را ثبت و به دادگاه خانواده صالح ارجاع می‌دهند.
با توجه به تغییراتی که ایجاد شده، اولین اقدام مراجعه به سامانه نوبت دهی طلاق و ثبت اطلاعات زوجین در این سامانه است؛ سپس زوجین باید به مراکز غربالگری و مشاوره خانواده مراجعه کنند و پس از انجام مشاوره‌های لازم، "گواهی عدم انصراف از طلاق" دریافت کنند.
دومین مرحله طلاق توافقی، تقدیم دادخواست طلاق به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است. بدین منظور، زوجین یا وکلای ایشان باید به همراه مدارکی مانند: شناسنامه، کارت ملی و عقدنامه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه و دادخواست خود را تقدیم کنند.
پس از تقدیم دادخواست طلاق توافقی، وقت دادرسی معین می‌شود. وقت رسیدگی، توسط ابلاغ الکترونیکی در سامانه ثنا اطلاع رسانی خواهد شد. البته صدور ابلاغیه به‌وسیله پیامک نیز به اطلاع زوجین می‌رسد
گام بعدی، حضور زوجین یا وکلای ایشان در دادگاه خانواده در روز و ساعت تعیین شده در ابلاغیه به همراه مدارک لازم است.
پس از پرداخت هزینه مشاوره، زوجین یا وکلای آن‌ها به واحد مشاوره در دادگاه خانواده مراجعه می‌کنند و مشاور خانواده سعی در مصالحه و سازش طرفین می‌کند و در صورت عدم توفیق در مصالحه و سازش و اصرار زوجین یا وکلای آن‌ها به وقوع طلاق، مشاورین خانواده با ذکر دلایل نسبت به مصلحت یا عدم مصلحت زوجین در خصوص تفریق و جدایی، اظهارنظر می‌کنند. سپس توافقنامه توسط مشاور خانواده تکمیل و به امضاء وی و طرفین می‌رسد و به زوجین یا وکلاء آن‌ها تحویل داده می‌شود تا جهت صدور گواهی عدم امکان سازش به دادگاه ارائه کنند.
بیشتر بخوانید: انواع مختلف طلاق؛ از طلاق بائن تا طلاق رجعی
توافقنامه عمدتا موارد زیر را شامل می‌شود:
· تعیین تکلیف در خصوص مهریه
· نفقه زوجه
· اجرت‌المثل
· جهیزیه
· حضانت فرزند
· نحوه و تاریخ‌های ملاقات با فرزند
· حضانت و نگهداری و نفقه فرزند و میزان و نحوه پرداخت آن
· سایر حقوق مالی و غیر مالی طرفین
احراز بارداری یا عدم بارداری از سوی دادگاه جهت صدور گواهی عدم امکان سازش الزامی است و بدین منظور ۳ راه وجود دارد:
اقرار زوجه مبنی بر عدم بارداری؛ در این صورت دادگاه با این اقرار اقدام به صدور گواهی عدم امکان سازش می‌نماید، اما اجرای صیغه طلاق در دفتر طلاق، منوط به آن است که زوجه قبلاً به آزمایشگاه پزشکی مراجعه کرده و گواهی عدم بارداری را به دفاتر طلاق ارائه کند.
قبل از مراجعه به دادگاه خانواده، زوجه باید به آزمایشگاه پزشکی مراجعه و گواهی عدم بارداری را از آزمایشگاه فوق اخذ و به دادگاه ارائه کند.
نکته: در صورت باکره بودن، نیازی به اقرار زوجه به عدم بارداری و ارائه گواهی نیست. اما زوجه باید با معرفی نامه دادگاه به پزشکی قانونی مراجعه و پس از انجام آزمایشات مربوطه، «گواهی سلامت بکارت» مبنی بر تایید دوشیزه و غیر مدخوله بودن اخذ و به دادگاه ارائه می‌کند. البته بدیهی است که چنانچه زوجه یائسه باشد نیازی به هیچ یک از اینها نیست.
چنانچه زوجین بر وجود جنین اتفاق نظر داشته باشند، این موضوع در گواهی عدم امکان سازش ذکر می‌شود.
پس از انجام آنچه ذکر شد، زوجین یا وکلای آن‌ها به دادگاه خانواده مراجعه می‌کنند و دادگاه با احراز علقه زوجیت و با توجه به مواردی همچون نظریه مشاور، محتویات پرونده و توافقات زوجین اقدام به صدور رای که همان گواهی عدم امکان سازش است، می‌کنند.
گواهی عدم امکان سازش که از سوی دادگاه صادر شود، زوجین یا وکلای آن‌ها ۳ ماه فرصت دارند تا با در دست داشتن گواهی عدم امکان سازش و مدارک لازم دیگر، به دفتر طلاق مراجعه کنند و با جاری شدن صیغه طلاق و ثبت آن، مراحل طلاق توافقی به اتمام می‌رسد.
طبق قانون حمایت خانواده مصوب اسفند ۹۱ انجام مشاوره الزامی است. ماده ۲۵ این قانون ارجاع طلاق توافقی به مشاوره را الزامی می‌داند و در واقع دادگاه خانواده بدون جلب نظر مشاوره خانواده نمی‌تواند اقدام به صدور رای «گواهی عدم امکان سازش» کند.
در ماده فوق‌الذکر برای انجام مشاوره خانواده قبل از صدور رای عبارت «باید» وجود دارد، ماده مذکور نشان می‌دهد که دادگاه برای انجام مشاوره خانواده اختیار ندارد بلکه الزام و تکلیف دارد و حتماً باید مشاوره قبل از صدور رای انجام شود.
به همین منظور و پیرو توافقات حاصله بین قوه قضائیه و سازمان بهزیستی کشور و به منظور ارتقاء سطح کیفی مشاوره‌های خانواده تصمیم بر این شده که مراکز مشاوره زیر نظر سازمان بهزیستی کشور باشند و زوجین باید برای حضور در جلسات مشاوره مطابق با موارد ذیل عمل نمایند:
۱. مراجعه به سامانه اینترنتی تصمیم (مداخله در طلاق) و ثبت مشخصات و ثبت نام در این سامانه و انتخاب نزدیکترین مرکز غربالگری به محل سکونت و انتخاب تاریخ مراجعه
۲. زوجین با مراجعه به مرکز غربالگری به یکی از مراکز مشاوره منتخب برای شروع جلسات مشاوره خانواده معرفی می‌شوند.
۳. پس از انجام جلسات مشاوره اگر زوجین همچنان بر تصمیم خود مبنی بر طلاق اصرار داشته باشند، مرکز مشاوره اقدام به صدور گواهی عدم انصراف از طلاق می‌کند.
۴. پس از صدور گواهی عدم انصراف از طلاق زوجین متقاضی می‌توانند به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و نسبت به ثبت دادخواست طلاق توافقی اقدام کنند.
۵. برای زوجین وقت جلسه دادرسی تعیین خواهد شد که باید در تاریخ و ساعت تعیین شده حضور داشته باشند.
پس از ثبت‌نام زوجین در سامانه تصمیم و انتخاب مرکز مشاوره، وقت فوری همراه با کد رهگیری برای زوجین صادر می‌شود. با مراجعه به مرکز غربالگری و اصرار زوجین به جدایی، چند سوال از زن و شوهر در خصوص علل جدایی پرسیده می‌شود، سپس زوجین توسط کارشناس مربوطه، به مشاوره خانواده معرفی می‌شوند و این آغاز جلسات اجباری مشاوره است.
حداقل ۵ جلسه مشاوره الزامی است و بسته به ازدحام و یا خلوتی مرکز مشاوره، پروسه زمانی مشاوره بین حداقل ۴۵ روز تا ۳ ماه متغیر خواهد بود.
مهریه از دیون ممتاز محسوب می‌شود و زوجه در مورد مطالبه مهریه بر دیگر طلبکاران زوج خود، ارجحیت دارد. اگر زوجین در مورد مهریه و شرایط پرداخت آن به توافق نرسند، دادگاه از صدور گواهی عدم امکان سازش خودداری خواهد نمود و در نتیجه عملاً امکان طلاق توافقی وجود نخواهد داشت.
بیشتر بخوانید: آنچه از قوانین حقوقی طلاق باید بدانیم
ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی مقرر داشته است: «به مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید»؛ بنابراین به محض اینکه صیغه عقد نکاح جاری می‌شود، مالکیت زن بر مهریه مستقر می‌گردد.
در همین رابطه در ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی آمده است: «زن می‌تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند، مشروط بر این که مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود».
. طبق توافق مرد مقدار مشخصی از مهریه را بپردازد، مثلاً زن می‌تواند تمام مهریه خود را ببخشد یا بخشی از مهریه خود را بذل کند و الباقی را مطالبه کند، امّا برای پرداخت آن به مرد مهلت می‌دهد. البته مهلت مقرر باید حتماً مشخص باشد و چنانچه زمان یا زمان‌های پرداخت آن مشخص نشود، چنین شرطی به علت غرری بودن باطل است.
۲. زن می‌تواند بخشی از مهریه را در ازای برخی از امتیازات به همسرش بذل کند و الباقی را مطالبه کند. در چنین صورتی باید مشخص شود دقیقاً چه مقداری از مهریه را بذل می‌کند و الباقی مهریه را به چه ترتیبی دریافت می‌نماید.
نفقه همانند مهریه از جمله حقوق مالی زوجه است، تفاوت نفقه با مهریه این است که جنس و مقدار مهریه مشخص است برخلاف نفقه که عدد و رقم روشنی ندارد.
تفاوت دیگر آن است که به مجرد وقوع عقد، زن مالک مهریه می‌شود، اما در مورد نفقه چنین نیست، و زوجه مستمرا و در طول زندگی مشترک و مشروط به ناشزه نبودن، مستحق دریافت نفقه می‌شود.
در توافق نامه مربوط به طلاق توافقی، باید تکلیف نفقه مشخص شود و اگر از این بابت حقی بر گردن زوج باشد باید مقدار، شرایط و زمان پرداخت معین شود.
چنانچه زوجین در رابطه با نفقه همانند مهریه به توافق نرسند، دادگاه از صدور گواهی عدم امکان سازش خودداری می‌کند.
اجرت‌المثل یکی از حقوق مالی زوجه است که به نسبت مهریه و نفقه از اهمیت کمتری برخوردار است و اثبات آن با زوجه است و چنانچه نتواند مطابق با قانون، اجرت‌المثل خود را ثابت کند، ادعایش مورد قبول دادگاه قرار نخواهد گرفت.
شرایط قانونی که بر اساس آن زوجه استحقاق دریافت اجرت‌المثل را دارد در تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی چنین ذکر شده است: «چنانچه زوجه کارهایی را که شرعا به عهده وی نبوده و عرفا برای آن کار اجرت‌المثل باشد، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت‌المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می‌نماید».
حضانت و نفقه فرزند و یا فرزندان یکی از مواردی است که زوجین باید در مورد آن به اتفاق نظر برسند.
طبق ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی، حضانت فرزند تا سن ۷ سالگی با مادر و پس از آن با پدر است. همچنین طبق تبصره این ماده، بعد از سن ۷ سالگی، چنانچه بین زوجین در حضانت فرزندان اختلاف وجود داشته باشد، دادگاه با رعایت مصلحت فرزند، تکلیف را معین خواهد کرد.
بر اساس ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی، نفقه فرزندان بر عهده پدر است؛ حتی اگر حضانت با مادر باشد. اما مادر می‌تواند برای به‌دست آوردن حضانت، نفقه فرزند را برعهده بگیرد. اگر چنین توافقی صورت گرفته باشد باید به امضاء زوجین برسد
مطابق با ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی، در صورتی که به هر علتی، پدر و مادر در یک منزل سکونت نداشته باشند، هر یک از پدر و مادر که فرزند تحت حضانت و نگهداری او نیست، حق ملاقات خواهد داشت.
تعیین زمان و مکان ملاقات طبق توافق زوجین است و چنانچه زوجین در این زمینه اختلاف داشته باشند، دادگاه تعیین تکلیف می‌کند.
مالک جهیزیه زوجه است، مشروط بر اینکه بتواند ثابت کند وسایل مورد نظر را خود او یا خانواده وی خریداری کرده است. برای اثبات آن از سیاهه جهیزیه که به امضاء زوج رسیده می‌توان استفاده کرد. چنانچه فاکتور خرید نیز به نام زوجه یا خانواده او باشد نیز قابل استناد است.
به هر حال جهیزیه از جمله اموال و حقوق زوجه محسوب می‌شود و تعیین تکلیف در مورد آن برای صدور گواهی عدم امکان سازش لازم است.
چنانچه زوجین متقاضی طلاق توافقی خارج از کشور ساکن باشند باز هم می‌توانند تمامی مراحل مربوطه را در ایران و توسط وکلای دادگستری به انجام برسانند. راه های آن را ماده ۳۴ قانون آیین دادرسی مدنی مشخص کرده است که بدین صورت است:
اول: باید به سفارت و یا کنسولگری ایران در آن کشور مراجعه کنند و به فردی در ایران وکالت مدنی بدهند تا آن شخص بتواند بر اساس همین وکالتنامه به وکیل دادگستری مراجعه کند و به وی وکالت دهد.
دوم: زوجین با حضور در کنسولگری یا سفارت خانه ایران مستقیماً به وکیل دادگستری وکالت دهند.
سوم: چنانچه یکی از زوجین در خارج از کشور ساکن باشند و دیگری در ایران حضور داشته باشد، نفری که در خارج ساکن است می‌تواند به سفارتخانه و یا کنسولگری ایران در آن کشور مراجعه نماید و به طرفی که در ایران حضور دارد وکالت بدهد تا وی بتواند بر اساس همین وکالتنامه به وکیل دادگستری وکالت دهد.
با توجه به رویه‌ای که در سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌های ایران در کشور‌های خارجی مرسوم است، مراجعانی که تصمیم به تنظیم وکالت مدنی دارند و متن خاصی برای وکالتنامه خود در اختیار ندارند، مطابق متن موجود در «سامانه تاک» متن وکالتنامه تنظیم می‌شود.
متن مذکور دارای اشکالات و نواقصی است که معمولاً منجر به عدم پذیرش آن توسط دادگاه‌های خانواده می‌شود. به همین دلیل توصیه می‌شود برای تنظیم چنین وکالتنامه‌هایی حتماً از وکلای با تجربه در این خصوص مشاوره بگیرید.
چند مورد مهم که باید در وکالتنامه مذکور وجود داشته باشد:
الف) اختیار نمودن وکیل دادگستری به منظور انجام موضوع وکالت
ب) اختیار مراجعه به مشاوره و داوری و حضور در جلسات مشاوره و داوری
پ) چنانچه زوجه تصمیم به بذل تمام و یا بخشی از حقوق مالی خود شامل نفقه، اجرت‌المثل و مهریه داشته باشد، باید اختیار بذل تمام، عین و یا معادل و یا بخشی از مهریه و نفقه و اجرت‌المثل را در وکالتنامه به وکیل بدهد. و اگر تمایل به بذل بخشی از مهریه خود را دارد باید دقیقاً ذکر نماید که چه مقدار از مهریه را در قبال طلاق بذل می‌کند.
ت) چنانچه زوجین دارای فرزند و یا فرزندان مشترک صغیر هستند باید در وکالتنامه نسبت به تعیین تکلیف در خصوص حضانت، نگهداری، ملاقات و نفقه فرزند مشترک نیز اختیارات لازم به وکیل اعطاء شود.
ث) اختیار اعتراض به رای، تجدید نظرخواهی و فرجام خواهی و اسقاط حق تجدید نظرخواهی و فرجام خواهی از رای.
ج) چنانچه زوج نسبت به اعطای وکالت اقدام می‌کند باید حتماً در وکالتنامه اختیار قبول بذل عین مهریه، بیشتر یا کمتر و یا معادل مهریه و قبول بذل سایر حقوق مالی زوجه وجود داشته باشد.
چ) چنانچه زوجین تمایل داشته باشند که وکلای دادگستری بجای ایشان در دفتر طلاق حاضر شوند و اقدام به اجرا صیغه طلاق و ثبت آن در دفتر طلاق نمایند باید حتماً اختیار این موضوعات را در وکالتنامه به وکیل اعطاء نمایند.
۱. امکان طلاق زن در مدت عادت ماهانه یا نفاس وجود ندارد.
۲. عده طلاق زن حامله تا وضع حمل اوست.
۳. در صورت عدم توافق زوجین در ارتباط با حضانت فرزندان، مطابق قانون عمل خواهد شد.
۴. اولویت حضانت فرزند تا ۷ سالگی با مادر و بعد از آن با پدر است.
۵. پرداخت مهریه توسط زوج به زوجه با طلاق توافقی ساقط نمی‌شود بلکه به توافق زوجین بستگی دارد.
۶. پرداخت نفقه به زن در زمان عده، وابسته به توافق زوجین است.
۷. پرداخت نفقه فرزندان طبق توافق خواهد بود. در غیر این صورت برعهده مرد است.
۸. طلاق توافقی شامل دوران نامزدی (بدون عقد نکاح دائم) نمی‌شود.
مدارک مورد نیاز برای ثبت دادخواست طلاق توافقی، صدور گواهی عدم امکان سازش و در نهایت اجرای صیغه طلاق در دفتر طلاق به شرح زیر است:
۱. سند نکاحیه (عقد نامه)
۲. شناسنامه و کارت ملی زوجین
۳. در صورتی‌که مراحل طلاق توافقی توسط وکیل دادگستری انجام می‌شود، وکالتنامه وی نیز باید ضمیمه دادخواست شود
۴. گواهی عدم بارداری و یا گواهی پزشکی قانونی مبنی بر سلامت بکارت (حسب مورد)
۵. توافقنامه کتبی مبنی بر توافق در مورد: میزان حقوق و تکالیف زوجین، حضانت و ملاقات فرزندان، شرایط پرداخت مهریه، مقدار بذل مهریه، نفقه دوران زوجیت و ...
۶. نظریه کتبی واحد مشاوره خانواده
۷. ارائه گواهی عدم امکان سازش ظرف حداکثر ۳ ماه از تاریخ ابلاغ و یا از تاریخ قطعی شدن رای به دفتر رسمی ازدواج و طلاق.
طلاق توافقی هزینه‌هایی دارد که به علت متغیر بودن آن عدد را اعلام نمی‌کنیم و تنها عناوین هزینه‌ها را اعلام می‌کنیم.
الف) هزینه ۵ جلسه مشاوره و اخذ گواهی عدم انصراف از طلاق
ب) هزینه دادرسی که هنگام تقدیم دادخواست به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی پرداخت می‌شود.
نکته: در نقاطی که هنوز این دفاتر راه‌اندازی نشده‌اند، هزینه دادرسی باید به حساب بانکی قوه قضاییه واریز گردد.
پ) حق الوکاله وکیل طلاق توافقی
ت) هزینه دفترخانه طلاق
مراحل طلاق توافقی از زمانی که طرفین یا وکلای آن‌ها در دادگاه خانواده حاضر می‌شوند تا زمانی که صیغه طلاق توسط دفتر رسمی طلاق جاری می‌شود، در تهران حداقل ۱۰ روز زمان می‌برد.
