زمستان کابوس معتاد است

پرویز افشار سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر، تعداد این بخش از معتادان را ۱۲ هزار نفر در سطح شهر تهران اعلام کرد و گفت: این آمار فقط متعلق به معتادان کارتن‌خواب است و سایر کارتن‌خواب‌ها از جمله کودکان کار، زنان خیابانی و بیماران رها شده و سالمندان را در بر نمی‌گیرد. استاندار تهران آمار معتادین متجاهر در تهران را ۱۶ هزار نفر اعلام کرد و گفت: مقرر بود شهرداری از ۶۰۰ نفر این معتادان نگه‌داری کند، اما اکنون عمده مسئولیت را بر دوش بهزیستی قرار داده است.

رئیس شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان تهران پایان سال ۹۷ را مهلت نهایی برای جمع‌آوری ۱۶ هزار معتاد متجاهر در این استان اعلام کرد و گفت: تاکنون ۸۰۰۰ معتاد متجاهر جمع‌آوری و سامان‌دهی شده‌اند و همه سازمان‌ها و نهاد‌ها باید کمک کنند تا سازمان بهزیستی بتواند ۸۰۰۰ معتاد باقیمانده دیگر را نیز تا پایان سال، جمع‌آوری و سامان‌دهی کند.

با آغاز فصل سرما اقامت و خوابیدن معتادان در خیابان‌ها و پارک‌ها یکی از معضلات شهرداری و نهاد‌های مربوطه است. به نظر می‌آید علی‌رغم افزایش ظرفیت پذیرش معتادین متجاهر، به خاطر رشد سریع تعداد آن‌ها، امکانات و فضا‌های موجود برای پوشش دادن این افراد کافی نیست. ظرفیت پذیرش در حال حاضر ۸۵۰۰ نفر است.

دو مرکز اخوان و شفق، مراکز اصلی نگهداری از این معتادان است، اما به گفته افشار به غیر از مراکز اخوان و شفق با همکاری شهرداری تهران در منطقه خاوران و سعید آباد نیز ظرفیتی فراهم شده است. بخش عمده این معتادین در کمپ‌های ترک اعتیاد پذیرش می‌شوند. به صورت کلی مراکز و کمپ‌ها در بهترین حالت توان پوشش دادن ۸ هزار معتاد را دارند. شهرداری تهران و سایر نهاد‌های اجتماعی می‌بایست برای حل مساله این دسته از معتادین و سایر کارتن‌خواب‌ها اقدام به تاسیس نوانخانه، گرمخانه و سامان‌سرا کند.

مشکل دیگری که در خصوص این افراد وجود دارد، موقتی بودن راه‌حل‌های مرتبط است. معتادان متجاهر خیابانی سه ماه یا با دستور مقام قضایی شش ماه در مراکز درمانی، به اصطلاح درمان و سپس رها می‌شوند. این افراد پس از بازگشت به اجتماع به سرعت سراغ مواد رفته و در فقدان سرپناه و کار و فعالیت مشخص، دوباره به کارتن‌خوابی و مصرف روی می‌آورند.

برای حل این مشکل در مدیریت قبلی شهرداری مقرر شد که با همکاری بهزیستی در ۲۲ منطقه شهرداری هر کدام دو مرکز یعنی ۴۴ مرکز و هر مرکز با ظرفیت ۱۵۰ نفر یعنی شش هزار و ششصد نفر ایجاد شود تا معتادانی که در مراکز، اعتیاد را ترک کردند با مراجعه به مراکز صیانت و توانمندسازی ۹ ماه تا یک سال مورد آموزش و توانمندسازی برای اشتغال قرار گیرند. این برنامه، اما پیش نرفت و از  ۴۴ مرکز فقط یازده مرکز راه‌اندازی شد که این تعداد هم رو به کاهش است و هم کارایی ندارد.

عیسی فرهادی فرماندار تهران بر لزوم فعالیت مجتمع‌های فوریت اجتماعی برای سازماندهی معتادن متجاهر تاکید کرد و فرید براتی‌سده معاون پیشگیری و درمان مرکز درمان سازمان بهزیستی کشور از افزایش ۱.۵ تا ۲ برابری جمع‌آوری معتادان متجاهر در ۳ ماه نخست امسال نسبت به سال قبل خبر داد و گفت: امکانات بهزیستی برای پوشش این آمار کافی نیست.

اولین مرحله از طرح جمع‌آوری معتادان متجاهر در آذر سال پیش انجام شد. فرماندار تهران از اجرای مرحله دوم طرح خبر داد اما حمیدرضا شمس، این گفته را رد کرد و گفت: ستاد مبارزه با مواد مخدر و بهزیستی برنامه‌ای برای اجرای دومین طرح جمع‌آوری معتادان متجاهر ندارند.

وی با اشاره به اینکه در طرح مورد اشاره، مسئولیت جمع‌آوری با نیروی انتطامی بوده و در ادامه افراد با حکم قضایی به سازمان بهزیستی معرفی و در کمپ‌های سازمان ساماندهی می‌شوند، گفت: تمامی مراکز بهزیستی در این طرح مشارکت دارند. در آذر ماه نخستین طرح جمع‌آوری معتادان متجاهر با همکاری ستاد مبارزه با مواد مخدر انجام شد و بیش از  ۳ هزار نفر از معتادان در کمپ‌های بهزیستی ساماندهی شدند.

معاون توسعه و پیشگیری سازمان بهزیستی استان تهران ادامه داد: در حال حاضر سازمان به مراکزی که معتادان معرفی‌شده را نگهداری می‌کنند ماهیانه مبلغ ۳۳۵ هزار تومان به‌عنوان یارانه نگهداری هر فرد پرداخت می‌کند.

طرح دیگری که مقرر بود در خصوص کاهش آسیب از معتادین متجاهر انجام شود اما عقیم ماند، تشکیل یک ستاد کاهش آسیب زیر نظر فرمانداری بود تا در یک مرکز مجهز، غربالگری با حضور نماینده‌های دستگاه‌های مرتبط مثل بهزیستی، شهرداری و ... انجام شود که اگر در میان افرادی که جمع‌آوری می‌شوند افرادی مثل متکدیان، بیماران مزمن و یا ... وجود داشتند به سازمان‌های مربوطه تحویل داده شوند، اما این ستاد تشکیل نشد.

معضل دیگری که معتادین متجاهر ایجاد کرده‌اند پراکندگی آن‌ها در اطراف مدارس و دانشگاه‌ها و آلوده کردن دانش‌آموزان به مواد است. این آسیب در مناطق آلوده و به ویژه حاشیه‌نشین‌ها جدی‌تر است. به گفته پلیس مبارزه با مواد مخدر، ۵۰ نقطه حاشیه‌نشین در تهران و اطراف تهران وجود دارد که مدارس این مناطق در معرض خطر اعتیاد از جانب معتادین متجاهر هستند. بر این اساس، آموزش به دانش‌آموزان در کنار پاکسازی این مناطق در اولویت پلیس است. همچنین از شهروندان خواسته شده است در صورت مشاهده این معتادان به مرکز فوریت‌های ۱۱۰ پلیس اطلاع دهند.

به گفته سردار مسعود زاهدیان، در سال گذشته  بیش از ۵۰۰ مدرسه در سراسر کشور که در مناطق آلوده قرار داشتند، شناسایی و از اطراف این مدارس بیش از ۲ هزار کیلوگرم انواع موادمخدر  کشف و ضبط شد. عمده این مواد توسط معتادان متجاهر در اطراف مدارس توزیع می‌شد.

در میان معتادین متجاهر وضعیت زنان بسیار نگران کننده است زیرا زنان با آسیب‌های جدی‌تری به‌ویژه به دلیل مسائل جنسی مواجه هستند. زنان معتاد عمدتا در گروه سنی ۱۵ تا ۲۵ سال و ۲۵ تا ۴۵ سال قرار دارند و تعداد معتادان زن در گروه سنی اول رو به افزایش است. اولویت سازمان بهزیستی در نگهداری معتادین، پذیرش زنان و کودکان است. با توجه به اینکه بیش از ۵۱ درصد از کودکان معتاد از طریق مادر گرفتار اعتیاد و آواره خیابان‌ها شده‌اند، توجه به معتادان زن ضروری است. تنها ۳.۸ درصد از معتادان زن تحت پوشش درمان اعتیاد هستند زیرا ملاحظات فرهنگی و اجتماعی و امتناع زنان از درمان، الگو‌های درمانی آن‌ها را محدود کرده است.

بر اساس آمار‌ها حدود ۲.۳ درصد از زنان معتاد تزریق هم می‌کنند درحالی که ۲۵ درصد آن‌ها سرنگ و تزریق مشترک دارند. تعداد زنان معتاد متجاهر در میان حاشیه‌نشین‌ها با توجه به رشد حیرت‌آور جمعیت این مناطق که از ۱۱ تا ۱۵ میلیون متفاوت برآورد می‌شود، رو به افزایش است. این درحالی است که ستاد مبارزه با مواد مخدر مدعی است شهرداری تهران بر خلاف گذشته در طرح جمع‌آوری معتادان کمک نمی‌کند.

ظاهر امر به گونه‌ای است که گویی عزم جدی برای حل ریشه‌ای مساله معتادان متجاهر وجود ندارد. طرح‌های جمع‌آوری نیز تنها با هدف پاک کردن چهره شهر از این افراد به‌ویژه در ایام نوروز انجام می‌شود. نیروی انتظامی شهر تهران در سال گذشته حدود ۱۹ هزار نفر را دستگیر و بین کمپ‌ها پخش کرد. محمدعلی اسدی دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر می‌گوید: در تهران بیش از ۳۰۰ هزار نفر به شکل مستمر مواد مصرف می‌کنند. به گفته او در تهران هر روزه بیش از ۱۵۰ تا ۲۰۰ خرده‌فروش مواد دستگیر می‌شوند. این آمار نشان از ناکارآمدی نحوه مبارزه با مساله اعتیاد دارد وگرنه کیست نداند که در ایران، اعتیاد جرم‌انگاری شده و حتی به اعدام قاچاقچی هم می‌انجامد.