تصاویر ماهواره‌ای از حال نه چندا خوب دریاچه ارومیه حکایت دارند. آمار و ارقام درج شده در سایت ستاد احیای دریاچه ارومیه هم به روز نیست. حال دریاچه باز هم خراب است. دریاچه دردمند و بی‌دواست.
دیدارنیوزـمحمد بدیعی: سال ۹۲ بود و حال دریاچه ارومیه به دلیل طرح های غیرکارشناسی و ضد محیط زیست از سوی دولتمردان دولت دهم رو به وخامت رفت. اولین دستور حسن روحانی در مقام رئیس جمهور هم احیای دریاچه ارومیه بود و همین مساله سبب شد تا ستادی به عنوان ستاد احیای دریاچه ارومیه راه اندازی شود. ستادی که علیرغم ۸ سال فعالیت حالا کم دستاورد است و حال دریاچه ارومیه همچنان خراب و رو به موت!
حالا شاید این سوال برایتان پیش آمده که چرا دریاچه ارومیه‌ای که روزی در آن کشتی حرکت می‌کرد و محل کسب درآمد و مایه حیات بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری بود حالا به چنین سرنوشتی دچار شده است؛ اولین تیشه زمانی به بدن دریاچه زده شد که محمود احمدی نژاد در یکی از سفر‌های استانی‌اش به ارومیه برای اینکه خود را چهره دوست داشتنی و محبوب مردمی نگه دارد در پاسخ به مردمی که به دنبال رونق کشاورزی بودند گفت بروید هر جا خواستید کشاورزی کنید و زندگی‌تان را بچرخانید غافل از اینکه این صحبت نابخردانه و به دنبال آن حفر چاه‌های غیر مجاز در کنار دریاچه و کشت صیفی جات پر مصرف آبی در مدت کوتاهی جان دریاچه را گرفت و بعد از آن علیرغم صد‌ها طرح مختلف و هزینه‌های آنچنانی و قرارداد با کشور‌های مختلف هیچ وقت این دریاچه پر آب به حیات گذشته اش بازنگشت.
در اطراف دریاچه ارومیه و حوضه آبریز دریاچه در طی این سال‌ها حدود ۴۸ هزار حلقه چاه غیر مجاز حفر شده است که این موضوع باعث کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و میزان آب‌های زیرزمینی این منطقه شده است. در این منطقه حدود ۶۸۰ هزار هکتار سطح در زیر کشت قرار گرفته است. برای مقایسه بیشتر میزان بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی در این منطقه را در بین سال‌های گذشته مقایسه می‌کنیم. در سال‌های ۵۲ ـ ۱۳۵۱ این میزان معادل ۶۹۷.۷ میلیون متر مکعب بوده در حالی که در سال‌های ۹۳ ـ ۱۳۹۲ مقدار بهره برداری به ۲۴۰۱.۶ میلیون متر مکعب یعنی چیزی در حدود ۳.۵ برابر سال‌های قبل رسیده است و همین اتفاق آغاز نابودی دریاچه ارومیه بود.
بیشتر بخوانید:تشنگی خوزستان، جان کندن هورالعظیم؛ حاصل سال‌ها اشتباه!
یکی دیگر از همان طرح‌های ناکارآمد احداث سد روی رودخانه‌هایی بوده که به عنوان حوضه سرریز دریاچه شناخته می‌شدند و به نوعی دریاچه ارومیه از این رودخانه‌ها ارتزاق می‌کرد، اما این سد‌ها سبب شد نه تنها دیگر آبی به دریاچه سرازیر نشود بلکه طبق قانون وزارت نیرو که باید حقابه آن را می‌داد هم در این امر کوتاهی کرد و وضعیت طوری شده است که در عکس‌ها و فیلم‌ها می‌بینید و اگر بخواهید آمار دقیق تری از ماجرای سد سازی‌ها و حفر چاه‌ها بدانید باید گفت که طبق گزارش‌های منتشره در مسیر رودخانه‌هایی که در حوضه آبریز دریاچه ارومیه قرار گرفته اند، سد‌های بی شماری ساخته شده است. در آذربایجان غربی و ارومیه حدود ۲۲ سد ساخته شده که ۸ عدد از آن‌ها به بهره برداری رسیده است. در استان آذربایجان شرقی از بین ۳۶ سد احداث شده حدود ۲۲ سد به بهره برداری رسیده و ۴ سد نیز در استان کردستان ساخته شده است. یعنی چیزی در حدود ۶۲ سد که حدود ۳۴ سد از آن‌ها به بهره برداری رسیده و میزان آب ورودی به دریاچه را کاهش داده است. در مجموع بر اساس برخی از آمار‌ها می‌توان گفت که حدود ۴۴ سد در طی ۳ دهه گذشته بر روی حوضه آبریز دریاچه ارومیه ساخته شده است.
با اینکه عوامل غیر انسانی هم روی حیات دریاچه ارومیه تاثیر داشتند اما از تغییرات آب و هوایی هم نباید غافل بود، در واقع در این دو دهه گذشته دمای هوای کره زمین به میزان ۲ درجه سانتی گراد افزایش یافته که باعث کمبود بارش های فصلی و تشدید بحران افزایش گرمای هوا شده است. هر چند این موضوع به تنهایی عامل خشک شدن دریاچه نبوده اما کاهش چشمگیر بارندگی در حوضه آبریز دریاچه در سال های اخیر از حد نرمال هم پایین تر بوده است.
اما مهمترین علت نابودی دریاچه ارومیه تعلق می گیرد به طرح نابودگرانه احداث جاده ای که این دریاچه را به دو قسمت تقسیم کرد و آخرین تلاش های طبیعی دریاچه را برای احیا این دریاچه به طرفت العینی از بین برد. بعضی از کارشناسان اذعان داشته اند این موضوع نیز می تواند عامل خشک شدن دریاچه ارومیه باشد. این کارشناسان گفته اند که این جاده در روند طبیعی دریاچه اختلال ایجاد کرده و در کنار عوامل دیگر باعث خشک شدن دریاچه ارومیه شده است.
بیشتر بخوانید:از کلانتری تا جهانپور؛ همه چیزمان به همه چیزمان می‌آید!
همان طور که در ابتدای گزارش بیان شد آخرین اطلاعاتی که سایت ستاد احیای دریاچه ارومیه در اختیار کاربران قرار داده مربوط به چهارم مرداد یعنی حدود یک ماه بعد از واژگونی اتوبوس خبرنگارانی است که برای آگاهی از روند احیای دریاچه ارومیه به این شهر سفر کرده بودند. این اطلاعات ارایه شده هم مربوط به صحبت‌های مسعود تجریشی، مدیر دفتربرنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه است که با تاکید بر اینکه عمده اعتبارات ریالی لازم برای اجرای پروژه‌های احیای دریاچه ارومیه هزینه شده، که به قیمت جاری بیش از ۱۵۰۰۰ میلیارد تومان می‌شود، گفته بود از این به بعد، ضرورت‌ها از سخت‌افزاری به نرم‌افزاری تغییر پیدا می‌کند.
او در توضیح بیشتر وضعیت دریاچه ارومیه این را نیز اضافه کرد که بعد از کاهش مصرف آب کشاورزی در پایاب سد‌های ملی در حال بهره برداری به میزان ۴۰ درصد طی شش سال و تداوم آن در دو سال اخیر، “برنامه جامع افزایش بهره‌وری مصرف آب بخش کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه” که اختصاراً “بهکاشت” نامیده می‌شود، توسط دو دانشگاه منطقه، مهندس مشاور، تجربیات بین المللی و با همکاری وزارت جهاد کشاورزی تهیه شده و طی پنج سال آینده یعنی تا زمان بازگشت دوباره دریاچه به تراز اکولوژیک، منجر به کاهش ۵۰۰ میلیون متر مکعب مصرف آب در بخش کشاورزی و افزایش تولیدات و درآمد کشاورزان منطقه می‌شود.
حالا هم خبر رسیده قرار است مرکزی به عنوان مرکز هماهنگی و ارزیابی احیای دریاچه ارومیه ذیل نظر سازمان حفاظت محیط‌زیست ایجاد شود تا به طور قانونی پیگیر تامین حقابه سالانه دریاچه و جایگزین ستاد احیا دریاچه ارومیه فعلی باشد. حالا وقت آن رسیده که مسئولان سازمان محیط زیست و در راس همه آن‌ها عیسی کلانتری پاسخ دهد که دستاورد‌های قابل رویت و موثر ستاد دریاچه ارومیه چه شد؟ قرار است مرکز هماهنگی چه قدمی برای احیای دریاچه ارومیه بردارد وقتی فقط یک نهاد نظارتی است و هیچ قدرت اجرایی و تصمیم گیری ندارد؟ آیا عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه نباید در سال‌های اخیر نمود بیشتری پیدا می‌کرد؟ چرا با صرف این همه هزینه از حق بیت المال طرح احیای دریاچه با شکست اینچنین مواجه شده است؟
طبق آخرین آماری که ستاد احیای دریاچه ارومیه روی سایت به روز نشده خود قرار داده که مربوط به روز پایانی مرداد است، تراز دریاچه ارومیه ۱۲۷۰/۷۹ است در حالیکه در سال گذشته و در همین زمان تراز دریاچه ۱۲۷۱/۳۱ بوده یعنی کاهش ۵۲ مترمعکبی سطح دریاچه که همین آمار نشان می‌دهد. آماری که نشانه پسرفت به جای پیشرفت است.
در جست و جوی بیشتر روی سایت ستاد احیای دریاچه ارومیه به بخشی به اسم مستندات برخورد کردیم که آخرین به روز رسانی آن مربوط به هفتم شهریور بود با هدف رسیدن به اطلاعات جدیدتر مطلب را باز کردم در همان بدو گزارش نوشته شده بود گزارش‌های انجام شده برای مستند سازی طرح ملی نجات دریاچه ارومیه و در کنار آن نوشته بود اردیبهشت ۱۴۰۰! یعنی آخرین اطلاعات اردیبهشت ماه در شهریور منتشر شده که خیلی هم قابل استناد و بررسی نیست، زیرا از آن تاریخ تاکنون وضعیت دریاچه ارومیه تغییرات چشمگیری داشته و در نهایت محتویات این گزارش دیر بارگذاری شده اطلاعات جدیدی برای خبرنگار دیدار به همراه نداشت.
از سوی دیگر کارشناسان ستاد احیای دریاچه ارومیه هم تمایلی به پاسخ دادن تلفن هایشان برای پیگیری وضعیت به وجود آمده نداشتند؛ اما دیدار منتظر است هر زمانی که به روزترین گزارش از وضعیت دریاچه ارومیه دریافت کرد آن را برای مخاطبان منتشر کند.
